Recensie van ‘Antisemitisme hier en nu’
Deborah Lipstadt is een bekende Amerikaanse historicus en hoogleraar Moderne Joodse Geschiedenis en Holocaust Studies aan de Emory University in Georgia (VS). Zij bundelt in dit boek haar correspondentie met twee door haarzelf bedachte briefschrijvers: de joodse studente, Abigail Ross, en de niet-joodse collega Joe Wilson aan de rechtenfaculteit van dezelfde universiteit.
Door: Cor Sinnema
Deze opzet stelt haar in staat een heel breed spectrum fenomenen die schuilgaan achter antisemitisme, in aparte onderdelen (brieven) aan de orde te stellen. In een brief kun je ook associatief te werk gaan en je af een toe een anekdote of grapje veroorloven en zelfs een ‘uitstapje’ maken. Zo haalt ze een brief aan van studenten uit Oxford, die bij haar informeren naar het rechtse en linkse antisemitisme bij respectievelijk Donald Trump en Jeremy Corbyn, de leider van Labour in Engeland en hun beider omgeving. De toevoeging “hier en nu” hebben niets aan actualiteit ingeboet.
Antisemitisme is oud en komt al in de Bijbel voor. We kennen het in het christelijk denken als religieus antisemitisme, maar als begrip werd het pas uitgevonden in 1781 door een Duitse historicus en door Wilhelm Marr, een Duitse journalist en Jodenhater gepopulariseerd.
Lipstadt vindt antisemitisme een gecompliceerd waandenkbeeld, het komt vaak heel subtiel aan de orde en is “een verhaal dat nooit eindigt”. Ze kan zich vinden in de werkdefinitie, die in 2017 door het Europese Parlement is aangenomen: “Antisemitisme is een bepaald beeld van Joden dat zich kan uiten als haat jegens Joden. Retorische Mondelinge en fysieke uitingen van antisemitisme worden gericht tegen Joden of niet-Joden en/of hun bezittingen, tegen instellingen van de Joodse gemeenschap en religieuze voorzieningen.”
Haar bedachte studente Abigail en collega Joe leggen haar een vraag voor en krijgen telkens een lange brief terug. Ze laat erin zien hoe antisemitisme uiteenvalt in diverse subcategorieën: van neonazistische, racistische en witte nationalistische groeperingen tot een ‘beleefd antisemitisme’, ‘onopzettelijke antisemitisme’, dat voorkomt in alle milieus en doorwerkt in complottheorieën en uitingen van religieuze symbolen. Ze geeft aandacht aan de ‘recente’ demonstraties van extreemrechtse groepen en tegendemonstranten van 2017 in het Amerikaanse Charlottesville (Virginia), die volledig uit de hand liepen. Waarin antisemitisme in Amerika verschilt met discriminatie en vooroordelen tegenover Afro-Amerikanen. Ze beschrijft incidenten die plaatsvinden in diverse West-Europese landen, het onderzoek naar cartoons, de vrijheid van meningsuiting en veroordelingen van Holocaustontkenners als een nieuw soort neonazi’s.
Het mechanisme van haat raakt niet alleen joden, ook moslims moeten het ontgelden: Duitsland, Engeland (Rushdie) en Frankrijk (Charlie Hebdo, de joodse supermarkt, de moord op Mireille Knoll, de vijfentachtigjarige Holocaustoverlevende) en Nederland (de film van Theo van Gogh). Uiteraard komt Oost-Europa ook ter sprake, met name in Hongarije en Polen, waar pogingen worden ondernomen om de geschiedenis te herschrijven. Ook andere samenhangende mechanismes beschrijft ze: mensen die wijzen naar wat Israëli’s Palestijnen aandoen, slachtoffers die tot daders worden gemaakt (Holocaust-inversie), of joden die medeplichtig geacht worden aan de misdaden van de nazi’s, zachte ontkenning, groepsdenken, het al dan niet verhullend antisemitisme in de eigen kring op de universiteitscampus bij andere wetenschappers, filmmakers, artiesten, intellectuelen. En nog veel meer…
Het boek komt voort uit bezorgdheid en verontrusting. Lipstadt verzucht aan het einde van haar boek hoe jammer het is dat de strijd tegen antisemitisme vaak tot het middelpunt van haar joodse identiteit moet worden gemaakt: “De Joodse traditie in al haar verschijningsvormen – religieus, seculier, intellectueel, sociaal, artistiek en nog veel meer – is toch te waardevol om aan de kant te gooien en te vervangen door een monomane concentratie op de strijd tegen haat.”
Antisemitisme hier en nu. Deborah Lipstadt. Uitgeverij Unieboek/Het Spectrum bv, Amsterdam, 2019, ISBN 978 90 00 35228 9, 336 blz., € 24,99
Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom
