“Toen besefte ik: Dit is gestoord” – Studenten op bezoek in Auschwitz
The garden of brokenness, ‘De tuin van gebrokenheid’, is de titel van de korte, maar knap gemaakte documentaire (18 minuten) die het afgelopen weekend in première ging. Dat gebeurde op het tweede Roots Filmfestival in Den Haag. De film registreert het bezoek, mooi geserreerd in beeld gebracht, van 25 jonge intellectuelen aan het voormalig nazivernietigingskamp Auschwitz in februari 2018.
Door: Ton Crijnen
Van deze studenten aan het International Institute of Social Studies in de Hofstad, de TU Delft en de Universiteit Maastricht, vertolken enkelen, buiten camera, sober maar treffend, hun gedachten. De verstilde klanken van de Amerikaanse avant-garde componist William Basinski, aan wiens album de film zijn naam ontleent, sluiten daar treffend op aan.
Het goede aan de documentaire van de jonge Nederlandse filmmaker Maarten Alexander van Vliet is dat de film zich niet beperkt tot de Holocaust, maar het thema breder trekt. Centraal daarin staat de vraag: Waren de daders in nazi-Duitsland die zes miljoen Joden vermoordden, uniek in hun boosaardige vernietigingsdrang? Of zit in aanleg de duivel in ieder van ons? En kan die elk moment zijn kop opsteken? ‘Ja’, luidt het impliciete antwoord van Van Vliet.
Om dit te onderstrepen laat hij een jonge vrouw uit Hiroshima en een jongeman uit Rwanda aan het woord. Beiden zijn afkomstig uit plekken op de wereld die eveneens het toneel vormden van doelbewuste massavernietiging. De regisseur wil daarmee de uniciteit van de Jodenmoord niet relativeren, maar duidelijk maken dat het kwaad telkens in andere gedaanten, op grond van andere motieven en in andere delen van de wereld opduikt.
De Holocaust ontkennen doen de twee studenten allerminst. Ze wijzen er alleen op dat de geschiedenis zich kan herhalen. Zo onderstreept de Japanse Asmi dat de nazi’s die de vernietigingskampen instelden geen gekken waren. ‘In tegendeel, ze waren juist heel intelligent en inventief’. Hiermee aangevend dat de genocide bij vol verstand werd uitgevoerd. Juist daarom noemt ze het “een van de zwartste delen van onze geschiedenis”. Ze wilde met haar ‘pelgrimstocht’ naar Auschwitz ‘mezelf en de kosmos confronteren, om te zien of ik een manier kan bedenken om niet te wanhopen’.
Bij de Japanse komt de associatie boven van de vernietiging van de stad Hiroshima en een groot deel van haar bewoners. Ze vraagt zich daarbij af waarom het gooien van die uraniumbom in 1945 voor de Amerikanen niet voldoende was? Waarom moest ook Nagasaki eenzelfde verschrikkelijk lot ondergaan? Haar antwoord luidt: Omdat Washington nog een ander soort atoombom (de plutoniumbom) wilde uitproberen. ‘Zo werden mensen als proefdieren misbruikt’.
Akayezu M. Valentine uit Rwanda is vooral geïnteresseerd in het discours over genocide om te zien hoe de verhalen over massamoorden worden onderwezen aan jongere generaties. Op grond van de manier waarop dit in zijn geboorteland gebeurt concludeert hij dat we dit niet aan de overheid moeten overlaten. En de genocide in Rwanda van 1994 als voorbeeld nemend: ‘Ik zie hoe de regering daar het verhaal hierover manipuleert’. En, is zijn onderliggende gedachte, op die manier leren we nooit van de geschiedenis.
In haar tocht door het nazikamp gingen bij Ivonne Martin uit Indonesië de ogen open toen ze de bergen met mensenhaar zag die daar nog steeds liggen opgeslagen. “Bijna zeven ton! Verschrikkelijk! Toen begon ik me te realiseren: Dit is gestoord”.
Op zich zijn de reacties van de studenten in de film niet bijzonder nieuw of opzienbarend, maar waardoor ze toch interessant en bemoedigend zijn is het feit dat meer dan zeven decennia na dato een confrontatie met de hel van Auschwitz nog steeds diepe emoties weet op te wekken bij nieuwe generaties. De documentaire die werd gemaakt in samenwerking met de KRJ plus het MoTiv en The InnBetween, publieksnamen van respectievelijk het Studentenpastoraat Delft en Maastricht, kan daarom een belangrijke rol spelen bij de behandeling van de Holocaust in bijvoorbeeld het middelbaar onderwijs.
De KRJ zal begin volgend jaar weer een study visit voor studenten naar Polen organiseren. Dit in het kader van 75 jaar bevrijding van het kampencomplex Auschwitz. Voor meer informatie: info@katholiekeraadjodendom.nl.
Ton Crijnen is lid van het algemeen bestuur van de Katholieke Raad voor het Jodendom.
