De dood van Stefanus
Het verhaal over de marteldood van Stefanus vormt een scharniermoment binnen de Handelingen van de Apostelen.
Door: Jaap van der Meij
Wanneer we vanuit deze perikoop terugkijken, vormt het laatste vers ervoor een tussentijds hoogtepunt in het boek Handelingen: “Het woord van God vond steeds meer gehoor, zodat het aantal leerlingen in Jeruzalem sterk groeide; ook een grote groep priesters aanvaarde het geloof” (6,7 NBV 2004). Te beginnen bij Pinksteren geeft Lucas vier maal een ‘voortgangsbericht’ (Hand. 2,41-47; 4,32-37; 5,12-16; 6,7). Het woord van God groeit niet alleen in aantal, maar gaat ook alle lagen van het Joodse volk omvatten. Tot op vandaag bestaat het Joodse volk in religieus opzicht uit drie groepen: Priesters, Levieten en ‘gewone’ Joden. Deze driedeling ligt ook ten grondslag aan de parabel van de barmhartige Samaritaan, ook al verrast Jezus zijn toehoorders hier door de gewone Jood te ‘vervangen’ door een buitenstaander, iemand die juist niet tot het Joodse volk behoort. In Handelingen verspreidt het woord van God zich van beneden naar boven: eerst veel gewone Joden, dan een Leviet (4,36: Barnabas) en tenslotte een grote groep priesters (6,7). Behalve de hogepriesters, waarmee het boek Handelingen tot het einde toe een gespannen verhouding heeft, zijn er ook veel eenvoudige priesters die op een integere manier hun werk in de tempel doen en geen misbruik maken van hun positie. Zacharias, de vader van Johannes de Doper is hiervan een voorbeeld (Luc. 1). Het korte voortgangsbericht in 6,7 blijkt de stilte voor de storm in Hand. 7,1 t/m 9,31.
Wanneer we vanuit hoofdstuk 7 vooruitkijken, vormt de perikope over Stefanus ook een scharniermoment binnen het boek Handelingen. En wel op drie manieren. In de eerste plaats wordt tijdens de lynching de figuur van de latere apostel Paulus geïntroduceerd: “een jongeman die Saulus heette” (7,58). Deze “apostel van de heidenvolken” speelt de hoofdrol in de tweede helft van Handelingen. De tweede manier bestaat in de vervolging die uitbreekt, waardoor de gelovige gemeenschap van Jeruzalem verstrooid wordt over een groot gebied : Judea en Samaria (8,1) maar ook Fenicië, Cyprus en Antiochië (11,19). Door deze verstrooiing van mensen wordt het evangelie in korte tijd over een groot gebied verspreid. Na zijn roeping tot apostel zal Paulus samen met Barnabas de actieradius van het evangelie vanuit Antiochië en Cyprus verder uitbreiden (13,2-4).
De derde manier is iets meer verborgen. Bij zijn laatste bezoek aan Jeruzalem wordt Paulus valselijk beschuldigd van dezelfde dingen die ook aan Stefanus werden verweten. Ten onrechte wordt beweerd dat Paulus “de Joden die onder de heidenen wonen, aanspoort tot ontrouw aan Mozes” (21,21) en dat hij “zich telkens tegen … de tempel keert en nu deze heilige plaats heeft ontwijd” (21,28). Voor de Romeinse rechtbank vat Paulus zijn verdediging kort samen: “Ik heb geen enkel misdrijf gepleegd, niet tegen de Joodse wet, niet tegen de tempel en niet tegen de keizer” (25,8).
De verdedigingsrede die Stefanus in Hand. 7,1-53 uitspreekt, geeft een vooruitblik naar het optreden en de gedachtegang van Paulus als apostel van de heidenen. Wanneer Paulus voor het Sanhedrin staat, blijkt dat hogepriester zelf ontrouw is aan de wet van Mozes (23,3). Stefanus sloot zijn verdediging af met het verwijt aan de hogepriesters dat zij de Wet van Mozes wel ontvangen, maar niet in praktijk gebracht hebben (7,53).
De verdedigingsrede van Stefanus en het getuigenis door zijn marteldood vormen dus een scharniermoment binnen de opbouw van het boek Handelingen. De mensen die in Hand. 6,9 (en de eerste lezing) worden genoemd, vormen slechts de aanleiding. De speerpunt van het verhaal is gericht tegen de hogepriesters en het machtsmisbruik dat zij belichamen.
Literatuur
– Barnard, Will J. & Peter van ’t Riet, Lukas, de Jood. Een joodse inleiding op het Evangelie van Luka sen de Handelingen der Apostelen. Kampen, Kok, 1984.
– Brinkhof, Joke H.A., Zicht op de volkeren. Een portret van Simon in Handelingen 8,5-24. Bergambacht, Uitgeverij 2VM, 2015. Theologische Perspectieven, Supplement Series 8. Dissertatie Tilburg.
