Recensie van ‘Jezus – Reconstructie en revisie’
Henk Bakker is docent Evangelische vakken aan de Christelijke Hogeschool Ede en namens de Unie van Baptistengemeenten hoogleraar voor de McClendon Chair for Baptistic and Evangelical Theologies aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Dankzij veel colleges, discussies, disputen en conferenties was hij in staat deze christologie te schrijven: de systematische doordenking van de betekenis van Jezus Christus.
Door: Cor Sinnema
In het eerste deel geeft Bakker een overzicht van het Nederlandse en internationale onderzoek naar de historische Jezus. Het levensverhaal van Jezus komt niet overeen met wat kerken ervan gemaakt hebben. Met instemming citeert Bakker bijvoorbeeld Den Heyer die schreef dat “de vroege christologie van een dynamisch proces is geworden tot een stelsel van dogma’s en daarmee ook tot een meetinstrument voor rechtzinnigheid” (blz. 65).
Bakker beschouwt de oude teksten niet alleen als het feitelijk relaas, maar ziet er ook de vele gebeurtenissen en ervaringen in waar zij verslag van doen, en welke impact ze op mensen hebben. Hij pleit ervoor deze teksten steeds in samenhang met elkaar te zien en te bestuderen.
Er bestaat hoge en lage christologie. De eerste gaat over Jezus’ komen van boven naar beneden, over de menswording van God. De lage christologie begint bij de mens en redeneert van beneden naar boven en “begint bij de joodse prediker Jezus van Nazareth, die door God tot onze Heer is verheven”. Bakker ziet een vloeiende lijn tussen deze beide bewegingen, en legt het primaat bij de lage christologie. Een logisch gevolg van zijn keuze is dat hij in zijn verwijzingen naar de voornaamwoorden ‘hem’ of ‘zijn’ steeds met een kleine letter schrijft, terwijl de kerken uit eerbied meestal een hoofdletter gebruiken wanneer ze het over Jezus hebben. “Buiten Jezus’ Jood-zijn om is er geen Jezus, omdat de eenheid van de persoon in zijn Joodse identiteit geconcentreerd is.” (blz. 81)
In het tweede deel geeft Bakker een reconstructie en revisie van Jezus’ leven. Hij gaat consequent uit van diens Jood-zijn. De evangeliën zijn getuigenissen in verhaalvorm en nodigen lezers of luisteraars uit om in Jezus’ voetsporen te treden. Hier komen de rol en betekenis van de tempel aan de orde, die lange tijd een zelfbestuur kende met alle privileges van dien. De plaats en betekenis van de tempel en het Joodse volk zijn veranderd en er kwamen bijhorende nieuwe tradities en praktijken. Er ontstonden verwachtingen naar een ander soort leiderschap. De selectie die Bakker maakt, is: een nieuwe David, een nieuwe Mozes, een nieuwe Elia. Deze profetennamen fungeerden als metafoor. Later ziet hij de verwachtingen omschreven met meer priesterlijke termen en werkt hij uit: knecht, mensenzoon en tot slot de titel ‘zoon van God.’ De vroege christenen hebben ervaren “dat Jezus bij God in de hemel was en dat hij dáár voor hen bad en in hun situatie een pleitbezorger was.” (359)
Bakker laat op een overtuigende manier zien hoe het Joodse woordgebruik in de christelijke theologie een eigen leven is gaan leiden. Hij heeft enorm veel Joodse en christelijke bronnen en studies gebruikt. Het overzicht bestaat uit 25 bladzijden, het register van Joodse en christelijke geschriften 12, en het namenregister nog eens 4 bladzijden. Dat er binnen korte tijd al een 3e druk nodig was, geeft aan hoeveel behoefte er is aan deze nieuwe studie. Het biedt een mooi gegeven om door joden en christenen samen te worden gelezen en bestudeerd, om elkaar en elkaars tradities nog beter te leren verstaan.
Boekgegevens
Jezus. Reconstructie en revisie, Henk Bakker, Uitg. KokBoekencentrum, 2021, 3e druk, 416 blz. ISBN 978 90 435 3410 9, € 27,50.
Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch en was tot voor kort bestuurslid van de KRJ
