Recensie van ‘Sam en Henny – Een eeuw orthodox-joodse familiegeschiedenis’
Bart Wallet is sinds augustus 2021 hoogleraar Joodse studies aan de Universiteit van Amsterdam, de eerste voltijdse leerstoel voor joodse geschiedenis in Nederland. Zijn nieuwe boek is een wetenschappelijk verantwoorde reconstructie van een eeuw geschiedenis aan de hand van de Amsterdams-joodse familie Eisenmann.
Door: Cor Sinnema
Sam Eisenmann heeft zich zijn hele leven ingezet voor ‘de joodse zaak’, die kan worden samengevat met de woorden ‘Touro, awoudo en gemiloes gassadiem’: de studie van de Tora, dienstbaarheid aan de joodse gemeenschap en inzet voor liefdadigheid. Sam wordt in het eerste hoofdstuk geïntroduceerd en Henny, zijn tweede vrouw komt ten tonele in hoofdstuk drie. Voor Sam, de pater familias, was ‘assimileren’ een schrikbeeld en ook het zionisme was voor hem geen optie. Zijn vrouw dacht over dat laatste anders en besluit na de dood van Sam naar Israël te gaan, waar enkele van hun kinderen al wonen.
Wallet laat in de volgende hoofdstukken op een mooie manier zien hoe zich mede door de inspanningen van Sam en andere familieleden Eisenmann een eigen Amsterdams orthodox jodendom kon ontwikkelen. Hij verhaalt hoe het gezin de oorlog is doorgekomen dankzij verschillende onderduikadressen in ons land. Vervolgens hoe het gezin onder aanvoering van Sam na de oorlog heeft gewerkt aan het terugkrijgen van de gelijkberechtigde plaats van de joden in de stad en aan de wederopbouw van de gemeenschap. En tot slot hoe het de familie na de oorlog is vergaan.
Het boek van Wallet beschrijft de manier waarop een oorspronkelijk Duits-joodse familie in Nederland haar joodszijn heeft beleefd en aan een eigen Nederlands jodendom heeft bijgedragen. De schrijver geeft aan het eind van zijn boek zes nauwkeurig geformuleerde conclusies die de ‘eeuw van uitersten’ heeft gekenmerkt. Het bijzondere van de uitgave is dat hij dit aan de hand van één familie heeft kunnen illustreren.
Dankzij de vele bronnen die bewaard zijn gebleven binnen de familie en daarbuiten, in kranten en archieven, is het een tamelijk volledige geschiedenis geworden van de joodse orthodoxe gemeenschap in Amsterdam. Wallet verantwoordt zijn bronnen in een opsomming van zeven bladzijden. Eveneens zijn zeven bladzijden ingeruimd om de vele Hebreeuwse en Jiddische woorden toe te lichten. Veel van deze woorden en termen zijn in de tekst overigens al gebruikt en omschreven, en gaandeweg wordt verondersteld dat de lezer ze zal kennen of herkennen. Met een personenregister sluit hij de bundel af.
Het is slim van Wallet om zijn enorme kennis te illustreren met één uitgewerkt voorbeeld. Natuurlijk gaat het bij hem om een nieuw eigen Amsterdams orthodox jodendom. In Amsterdam, maar vooral in de mediene zie ik ook een ander soort jodendom: zowel in historisch als actueel opzicht. Al met al vind ik het een mooi boek, waarmee Wallet als kenner van de joodse geschiedenis in ons land zijn ‘nieuwe’ ambt eer aandoet.
Boekgegevens
Sam en Henny. Een eeuw orthodox-joodse familiegeschiedenis, door Bart Wallet. Uitg. Omniboek Utrecht, 2021, ISBN: 9789401918220, 240 blz., € 22,99.
Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch
