Recensie van ‘Dialoog als levenskunst’
San van Eersel is als theoloog en religiewetenschapper werkzaam op het terrein van zingeving en educatie. Dialoog bestaat voor hem niet alleen uit een gesprek tussen twee of meer mensen, het is ook geen literaire vorm, maar eerder een levensfilosofie, een totale manier van in het leven staan die kan helpen bij gedragsverandering. Hij omschrijft dialoog als een manier van leven, een levenskunst, “een wederkerige vorm van verbaal en non-verbaal handelen, waarbij tegelijkertijd de grenzen van eigenheid en openheid naar anderen toe worden gerespecteerd.” (22-23)
Door: Cor Sinnema
Op tal van terreinen constateert hij een kloof of tweedeling: tussen materie en geest, natuur en cultuur, religie en natuurwetenschap, product en proces. Hij beschrijft deze vooral als zwart-wit tegenstellingen. Om ze te kunnen overbruggen acht hij dialoog de beste oplossing. Na een voorwoord en inleidende hoofdstukken, stipt hij globaal aan welke rol hier is weggelegd voor ethiek, esthetiek, van iets of iemand buiten onszelf (God of een hogere macht) als een moreel ijkpunt, van taal, humor en liefde. Elk hoofdstuk sluit hij af met een tabel waarin kenmerken van de culturele wereld tegenover de natuurlijke wereld worden geplaatst, en hij rondt af met een resumé.
De titel suggereert helaas meer dan er wordt geboden. Wie, zoals ik, hoopte op enkele suggesties of ideeën voor de joods-christelijke dialoog komt bedrogen uit. Concrete levensbeschouwelijke tradities komen niet aan de orde en dus ook niet uit de verf. Als georganiseerde religies zijn zij voor Van Eersel een cultureel product. Hij beschouwt ze liever als ‘wijsheidstradities’ die zich op een natuurlijke manier ontwikkelen. Een heel enkele keer valt het woord boeddhisme of christendom, een andere keer zal een goede verstaander iets van de lofzang op de liefde van Paulus kunnen herkennen, maar die wordt nergens genoemd. Het blijft steken in algemeenheden vanuit een holistische levensopvatting, een voortdurend proces van groei, ontwikkeling en verandering.
Zo ontstaat er een filosofisch abstract boek waarin enorm grote waarheden staan die op mij overkomen als gemeenplaatsen. Van Eersel is een optimistisch mens, die zijn gedachten over mens en wereld met de lezer wil delen, maar ze landen niet. Hij zegt zich vooral te baseren op het gedachtegoed van de Russische (taal)filosoof Michail Bachtin uit de vorige eeuw, die hij bekend veronderstelt.
In het laatste hoofdstuk van zijn boek geeft hij 6 leefregels om de dialoog in praktijk te brengen. De laatste regel (“Heb anderen lief als jezelf”) is een variant van de bekende gulden regel, die we kennen als Jezus’ programmatische samenvatting van de Tora. Vreemd is dat zelfs zo’n basaal element nergens wordt vermeld.
Boekgegevens
Dialoog als levenskunst. De kunst om in verbondenheid met anderen te leven. San van Eersel, academische uitgeverij Eburon, Utrecht, 2021, ISBN 978-94-6301-374-1, € 24,50.
Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch
