De eerste lezing: vrijdag 7 april 2023
Vrijdag 7 april 2023 | Goede Vrijdag
Lezingen: Jes. 52,11-53,12; Hebr. 4,14-16; 5,7-9; Joh. 18,1-19,42.
Door: Gerard Rouwhorst
De eerste lezing uit Jesaja staat in het teken van onschuldig lijden. De centrale figuur, de zogenaamde lijdende dienstknecht, kende het lijden en was met ziekte vertrouwd (53, 3-4). Dit beeld wordt opgenomen in de Hebreeënbrief, waarin Jezus, de Zoon van God, wordt gekarakteriseerd als iemand die op allerlei manieren op de proef werd gesteld. Van schuld is geen sprake. Alleen van solidariteit: God en mensen voelen mee met de zwakheden en het lijden van anderen. Hoogst actueel, nu het corona-virus door de wereld waart en lukraak vooral kwetsbare mensen treft.
Het lijdensverhaal volgen Johannes trekt de lijn van onschuldig lijden door. De tekst is niet zonder problemen: sterker nog dan in de andere evangeliën het geval is, worden de gevangenneming en de rechtszaak tegen Jezus die tot zijn kruisdood zal leiden, op conto van ‘de Joden’ geschreven. Dit heeft in de loop der eeuwen funeste gevolgen gehad. Hoe vaak zijn juist op Goede Vrijdag geen pogroms gehouden? Wanneer dit lijdensverhaal wordt gelezen, is enige toelichting onontbeerlijk. Zeker wanneer, zoals nu, Goede Vrijdag-vieringen onder leiding van voorgangers die op dit punt wat theologische bijscholing behoeven via online-vieringen de wereld in worden gestuurd. Het Johannes-evangelie is geschreven in een periode waarin de spanningen tussen Joden die wel in Jezus als de Heer en Zoon van God geloofden en hen die dat niet deden, waren opgelopen. Dat heeft de weergave van het lijdensverhaal gekleurd. Wanneer je het verhaal los ziet van deze context, hoeft er maar weinig te gebeuren of het wordt een bron van anti-judaïsme en antisemitisme, zoals in de eeuwen voor ons steeds weer gebeurd is. Zorgvuldigheid en alertheid zijn dus op hun plaats.
Voor meer achtergronden bij deze problematiek: zie het document van de Pauselijke Bijbelcommissie ‘Het joodse volk en zijn heilige Geschriften in de christelijke bijbel’ op https://www.rkkerk.nl/wp-content/uploads/2016/11/2002_9-10-Het-joodse-volk-en-zijn-heilige-Geschriften-in-de-Christelijke-bijbel-Pauselijke-Bijbelcommissie.pdf.
Voor meer informatie over de lezingen: zie https://www.tijdschriftvoorverkondiging.org/wp-content/uploads/2018/05/Goede-Vrijdag-7-4-2023.pdf.
Gerard Rouwhorst is emeritus-hoogleraar liturgiewetenschap aan de Tilburg School of Catholic Theology
