Afscheid van ruim 130 jaar KRJ-ervaring: drie bestuursleden bedankt
In de Dierense sjoel nam de Katholieke Raad voor het Jodendom onlangs afscheid van drie bestuursleden. Vanwege elkaar opvolgende bestuurswisselingen en de gebeurtenissen van 7 oktober 2023 in Israël/Palestina en alles wat daaruit voortvloeide in ons eigen land, was het er nog niet van gekomen om op gepaste wijze afscheid te nemen van deze bestuursleden. Uiteindelijk bleek het op 23 mei mogelijk.
Door: br. Hans-Peter Bartels ofm | Foto’s: Cor Sinnema en br. Hans-Peter Bartels ofm
Drs. Frans Zwarts, pr. was sinds 1972 lid van de KRJ, waarvan de laatste (ruim) 25 jaar als vicevoorzitter, had de eerste maanden van 2023 als interim-voorzitter gefunctioneerd tot hij de voorzittershamer op 1 oktober vorig jaar aan mij kon overhandigen. Prof. Ir. Pieter Rookmaaker, die eveneens in 1972 lid was geworden van de KRJ, vrijwel meteen als penningmeester, had op 1 januari 2024 het stokje overgedragen aan Günther Sturms. Prof. Dr. Gerard Rouwhorst tenslotte was jarenlang lid van de werkgroep liturgie en was tenslotte 12 jaar voorzitter tot hij op 1 januari 2023 dit stokje tijdelijk over gaf aan Frans Zwarts.
23 mei 2024 was een dag om te bedanken en te gedenken. Het weer was ons goed gezind en de NS – de meeste aanwezigen waren per trein gekomen – ook. Maar bovenal was het ook een dag in het besef dat er een nieuw hoofdstuk in het boek van de KRJ gaat beginnen.
Dierense Sjoel
We begonnen de middag met koffie en wat lekkers tijdens een ontmoeting van vier leden van de Gelderse Liberaal Joodse Gemeente die samenkomt in de Dierense sjoel. Aansluitend leidde voorzitster van Stichting ‘De Dierense Sjoel’ Riet Mendel ons rond door de sjoel. Het is een gebouw met oude wortels; ze werd in 1884 gesticht. Aan die geschiedenis leek met de Tweede Wereldoorlog abrupt een einde te komen, door het sluiten van de sjoel in 1942 en de daaropvolgende plundering in 1943. Maar na jaren als rokerij van een slager, theater en kerk van de Volle Evangelie Gemeente te zijn gebruikt, is het gebouw – na grondige verbouwing, schoonmaak én reiniging – sinds 2010 weer in gebruik als synagoge. De gemeenteleden komen nu uit de wijde omtrek, van Amersfoort tot Zwolle. De ligging vlak bij het station van Dieren maakt dit mogelijk.
Met de aanbouw van ‘De Vleugel’ in 2014 heeft de gemeente er een multifunctionele ruimte bij om te leren, te ontmoeten met de koffie en samen te eten – kortom: om ook buiten de eredienst gemeenschap te vormen. In deze prachtige, lichte ruimte vond onze samenkomst plaats.
Riet Mendel vertelde ook over de goede contacten met de kerken in de omgeving. De gemeenschap presenteert zich als open naar de wereld. Desondanks hebben ook zij sinds de aanval van Hamas op 7 oktober en de daaropvolgende oorlog in Gaza te maken met ernstige veiligheidsmaatregelen. Heel symbolisch daarbij is de verordening van de veiligheidsdiensten dat de gordijnen altijd gesloten moeten blijven, zodat niemand van buiten kan zien of er mensen binnen zijn of niet. De Joodse gemeenschap wordt daarmee gedwongen aan het zicht onttrokken.
Dankwoorden
In zowel het dankwoord van mgr. Woorts, die als Referent voor Kerk en Jodendom namens de Nederlandse bisschoppen aanwezig was, als mijn dankwoord aan Riet Mendel en de andere leden van de LJG, was onze uitdrukkelijke wens niet alleen dat er gauw weer sjalom (vrede) mag zijn, maar vooral ook dat de gordijnen weer open mogen.
Onder het genot van een hapje en een drankje hielden mgr. Woorts en ik allebei nog een kleine toespraak. Beide teksten vindt u hieronder.
Br. Hans-Peter Bartels ofm is voorzitter van de Katholieke Raad voor het Jodendom
—-
Dankwoord voor prof. ing. P. Rookmaaker, prof. dr. G. Rouwhorst en drs. F. Zwarts pr. t.g.v. hun afscheid als bestuursleden van de KRJ – Dieren, 23 mei 2024
Namens de Nederlandse Bisschoppen wil ik hier graag een woord van dank en waardering uitspreken voor de jarenlange toewijding en inzet van – ik noem hen nu in alfabetische volgorde wat hun achternaam betreft – Pieter Rookmaaker, Gerard Rouwhorst en Frans Zwarts.
Het feit dat wij hun afscheid als bestuursleden van de KRJ hier in de sjoel van Dieren kunnen houden, zegt veel over de hartelijke band die er gegroeid is tussen deze gemeenschap en andere Joodse gemeenschappen en personen, en opgebouwd met de Rooms-Katholieke Kerk in ons land.
Daar hebben jullie je in het bijzonder jarenlang voor ingezet met al jullie bewogenheid, kunde, kennis, ervaring en ook geduld en volharding. Sinds ik namens de Nederlandse bisschoppenconferentie de referent mag zijn voor Kerk en Jodendom in ons land – en dat is inmiddels ook alweer meer dan tien jaar – heb ik daar met jullie in mogen optrekken; Pieter en Gerard in de Begeleidingscommissie voor Kerk en Jodendom van onze Nederlandse Kerkprovincie en Frans in de diocesane werkgroep Kerk en Jodendom van het Aartsbisdom Utrecht.
We leven pijnlijk genoeg nu in een tijd waarin er voor veel Joden in ons land en daarbuiten veel onrust, onbehagen en gevoel van onveiligheid is gegroeid vanwege het toegenomen antisemitisme, vooral in de reacties op de situatie in Israël en Gaza. Het feit dat u – Joodse gemeenschap hier in Dieren – nu dag en nacht alle gordijnen gesloten houdt op advies van de politie – ook tijdens uw synagogediensten – opdat niemand kan zien of er mensen in het gebouw zijn, getuigt daarvan en dat is vreselijk.
In het verleden zijn wij als christenen maar al te vaak de dragers geweest van anti-Joodse ideeën en daden. Juist daarom hebben wij de verantwoordelijkheid naast de Joodse gemeenschap te staan. Pieter, Gerard en Frans: jullie hebben hiervoor, ieder op jullie eigen manier, in al die jaren bij de KRJ met hart en ziel voor ingezet.
Sinds het Tweede Vaticaans Concilie in 1965 is er goddank heel wat veranderd en kon er ook steeds meer een andere geschiedenis geschreven worden, en dat vanuit het besef dat wij een gemeenschappelijke stamvader en moeder hebben – Abraham en Sara – wij christenen alleen in de geest, geënt als wij zijn op de wortel van de edele olijfboom dat het Joodse volk is, zoals het Tweede Vaticaans Concilie dat noemt.
Nogmaals, jullie – Pieter, Gerard en Frans – hebben er in zeer belangrijke mate aan bijgedragen dat we elkaar als katholieken en joden steeds meer zijn gaan kennen, opzoeken, waarderen, ja, dat er vertrouwen en vriendschap is gegroeid en het besef dat we onlosmakelijk verbonden zijn.
Namens de Nederlandse Bisschoppenconferentie mag ik jullie iets aanbieden vanwege jullie grote inzet van voorheen de KRI en nu de KRJ, maar… het is nog in de maak. Het is voor ieder van jullie een kaars met in was het logo van de Nederlandse Kerkprovincie. Jullie zullen de eersten zijn die deze geschenkkaars gaan krijgen, maar nog even geduld…
Om niet helemaal met lege handen te staan: hierbij voor ieder van jullie een kaart van de voorzitter van onze Bisschoppenconferentie, Mgr. van den Hende, en mij als referent voor Kerk en Jodendom. Wij hebben gekozen voor een kaart met de afbeelding van het bezoek van God aan Abraham en Sara en wel zoals deze is gemaakt door Marc Chagall in de Sankt Stephanskirche in Mainz.
Een groot gebaar voor de Jood Chagall om na de Sjoa glas-in-loodramen te maken voor een katholieke kerk in Duitsland… God zocht Abraham en Sara op, wij zoeken elkaar op en gaan hopelijk steeds meer bruggen bouwen, verbindingen aan die onszelf en onze wereld, Gods wereld, tot zegen zijn. Heel veel dank voor de bruggen die jullie hebben helpen bouwen!
Mgr. Herman Woorts, bisschoppelijk referent voor Kerk en Jodendom
—-
Dankwoord afscheid Gerard, Pieter en Frans
Beste Frans, Pieter en Gerard, beste andere aanwezigen,
Aan mij de eer jullie toe te spreken op jullie afscheid. Mgr. Woorts heeft jullie toegesproken/zal jullie toespreken, dus ik houd mijn woordje kort… des te kleiner de kans dat we in herhalingen vallen.
Allereerst verontschuldig ik Tineke de Lange, Benno van Croesdijk, Marcel Wichgers en Greco Idema, die ontzettend graag aanwezig wilden zijn, maar vandaag andere verplichtingen hadden of, in het geval van Marcel, gezondheid technisch helaas niet in staat is hier te zijn.
Dit afscheidsmoment hadden jullie al zo lang tegoed, dat nog verder uitstellen mij, ons, geen goed idee leek. Voor je het weet kun je het lustrum van Gerards afscheid als voorzitter vieren…
Voor mij zit ruim 130 jaar aan KRJ-ervaring, zo leerde mij een snelle rekensom. Dat zijn meer dan 47.450 dagen. Nu leert de psalmist ons in Psalm 90 dat voor God duizend jaren als de dag van gisteren zijn (Psalm 90:4). Tegelijkertijd staat in diezelfde. psalm dat op z’n minst twee van jullie de leeftijd van de ‘sterken’. De Bijbel in Gewone Taal vertaalt daarna: “En alles wat we doen is moeilijk en zwaar. Het leven is zo voorbij, en dan zijn we verdwenen.” (Psalm 90: 10)
Nou hoop ik van harte dat jullie met dat laatste nog een tijdje wachten. Maar dat jullie jaren in de KRJ voor jullie gevoel ook wat omgevlogen zijn, geloof ik ook. Hopelijk was het niet allemaal moeilijk en zwaar en hebben jullie er ook veel plezier aan beleefd. De psalmist vervolgt immers: “Leer ons blij te zijn met elke dag, zodat we wijze mensen worden” (Psalm 90:12).
Ik heb er zelf slechts zo’n 2,5 jaar van nabij meegemaakt, dus ik moet het van de verhalen hebben. Omdat jullie wijze mensen zijn, zit dat voor mijn gevoel wel goed. Jullie hebben ervan genoten.
En dan nu het afscheid. De zoektocht naar opvolging was niet gemakkelijk. Het daarna daadwerkelijk overdragen ook niet. Dat begrijp ik wel. Jullie werkten niet voor de KRJ, jullie zijn de KRJ. En dan komt daar een nieuwe generatie die opgeteld aan totale levenservaring in de buurtkomen van jullie KRJ-ervaring.
Ik kan mij ook goed voorstellen dat met de gebeurtenissen van 7 oktober, een dag die als Simchat Thora een vreugdevolle dag had moeten zijn, maar zo vreselijk anders liep en de gebeurtenissen in Israël en Gaza, elders in de wereld maar vooral ook die in ons eigen land, die daar uit voortkwamen, jullie je afscheid van de KRJ nog sterker dubbel ervaren hebben. Enerzijds is het werk van de KRJ noodzakelijker dan ooit en zullen jullie handen jeuken, anderzijds is er misschien ook wel stiekem wat opluchting dat jullie niet meer móéten.
Waar hoop ik op voor de toekomst? Voor de Joden in Nederland en in de wereld en eigenlijk gewoon voor alle mensen… en dan citeer ik voor de laatste maal de psalmist in psalm 90 tot het einde:
Laat ons elke ochtend U liefde zien. / Dan zullen we voor u juichen en zingen, / elke dag weer. / U hebt ons veel laten lijden, / Geef ons nu veel vreugde, / zodat we al die ellendige jaren vergeten. / Laat ons weer zien wat U voor ons doet, / laat onze kinderen zien hoe machtig U bent! / Heer, onze God, laat zien hoe goed U bent. / Help ons bij wat we doen, ja, help ons bij alles wat we doen.
Het is een wens aan de mensheid, de Joden in het bijzonder, het is een wens aan jullie voor jullie toekomst en een gebed voor het nieuwe KRJ-bestuur. (Tussen twee haakjes: met die ellendige jaren doel ik natuurlijk niet op jullie KRJ-tijd).
Beste Gerard, beste Frans, beste Pieter,
Ik wil afsluiten met het nogmaals uitten van onze grote dank aan jullie.
Wij hebben als bestuur lang gedacht hoe je passend dank zegt voor jullie decennialange inzet. En de conclusie is, dat dat eigenlijk niet te doen is. Daarom doen we dat symbolisch. Zie het als een kleine hulp om jullie tegen het zwarte gat dat de KRJ achterlaat te helpen wapenen.
En graag vraag een groot applaus van iedereen voor jullie als dank.
In het Jiddisch: jesjkouch!
Br. Hans-Peter Bartels ofm, voorzitter Katholieke Raad voor het Jodendom
—-
Tenslotte
Van de KRJ kregen de heren het boek De Bijbel lezen met het oog op Israël – 365 dagen dagboek van K. De Vreugd (red.) en een bos bloemen. Zoals ik al aangaf in mijn dankwoord is er natuurlijk geen cadeau te bedenken dat in verhouding staat voor de jarenlange inzet.
Aan het einde van het programma namen de drie heren zelf spontaan het woord om terug te denken aan de afgelopen jaren en om te bedanken voor de middag waarvan ze genoten hadden.
Br. Hans-Peter Bartels ofm
