Een emeritus-paus over de staat Israël
Christenen hebben heel uiteenlopende visies op de staat Israël. Er zijn maar heel weinig christenen die het bestaansrecht ervan ontkennen, maar voor het overige kom je onder hen zo ongeveer alle denkbare varianten tegen die je ook elders – en ook onder joden – kunt aantreffen: er zijn voorstanders van een twee-staten-oplossing; groeperingen die heel kritisch staan ten opzichte van de regering van Israël en opkomen voor de rechten van de Palestijnen, maar ook voorstanders van een Groot Israël die de voortgaande annexatie van de Westbank goedkeuren of zelfs toejuichen.
Door: Gerard Rouwhorst
Voor al die standpunten worden verschillende argumenten aangevoerd: het recht van joden om in veiligheid in een eigen land te leven; de rechten van de Palestijnen. Daarnaast zijn er – vooral binnen protestantse kerken – groeperingen die zich beroepen op Bijbelse/religieuze argumenten. Ze beschouwen de oprichting van de staat Israël als de vervulling van Bijbelse beloften en koppelen er in bepaalde gevallen ook nog eens messiaanse verwachtingen aan vast: wanneer de joden terugkeren naar hun Land, zal de Messias snel komen en, addertje onder het gras, dan zullen de joden zich bekeren tot Christus.
Welk standpunt neemt de katholieke kerk op dit punt in? Wat vindt het Vaticaan er bijvoorbeeld van? Het is natuurlijk moeilijk te zeggen wat katholieken zoal vinden. Wat het Vaticaan betreft, is van belang dat het sinds 1993 – vrij laat – de staat Israël officieel heeft erkend. Maar wat is de reden van het Vaticaan om dat te doen en waarom duurde het relatief lang voordat het gebeurde?
Niemand minder dan de hoogbejaarde emeritus paus Benedictus is onlangs op die vraag ingegaan in een artikel in het tijdschrift Communio (2108, nr. 4). Het artikel heeft aanleiding gegeven tot nogal wat discussie en ik moet bekennen dat ik bij sommige opmerkingen mijn wenkbrauwen moest fronsen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de bewering dat er vóór het Tweede Vaticaans Concilie ‘als zodanig’ (‘als solcher’) geen substitutietheologie zou hebben bestaan (geen theologie die beweerde dat het jodendom zou zijn ‘vervangen’ door het christendom’)!? Een bewering die vooral geschikt lijkt om verwarring te zaaien (en dat ondertussen ook al heeft gedaan; zie internet).
Interessant en verhelderend vond ik daarentegen wat de emeritus-paus schrijft over de ‘theologie van het land’ en de staat Israël. Ratzinger/Benedictus ontkent uitdrukkelijk dat met de oprichting van de staat Israël de Bijbelse landbelofte in vervulling zou zijn gegaan. En het heeft voor hem al helemaal niets te maken met messiaanse eindtijdverwachtingen. De reden dat het Vaticaan de staat Israël erkende was dat men vond dat het joodse volk net als elk ander volk recht had op een eigen staat, een eigen ‘rechtsstaat’ en ook een eigen thuis (‘Heimat’). Dat daarvoor een plaats werd gekozen die op een bijzondere manier verbonden was met de geschiedenis van het joodse volk, lag volgens Benedictus ook voor de hand en hij erkent ook dat de staat Israël als een teken van Gods trouw aan het joodse volk kan worden verstaan. Maar hij benadrukt dat de stichting ervan niet direct uit de Schrift kan worden afgeleid.
Kort en goed, het bestaansrecht van de staat Israël wordt volmondig erkend, maar de Bijbel en God worden er buiten gelaten. Die benadering heeft nogal wat implicaties. Net als elke rechtsstaat heeft Israël het recht om de veiligheid van zijn burgers te verdedigen en dat kan helaas vaak niet met louter geweldloze methoden. En elke staat heeft in zekere zin een eigen identiteit. Van de andere kant, kan men zich niet op de Bijbel beroepen voor het vaststellen van landsgrenzen en het uitbreiden van het territorium. En de identiteit van geen enkele staat, geen enkel volk, laat zich haarscherp afbakenen: Israël krijgt te maken met alle zaken waarmee elke andere rechtsstaat te maken krijgt, met het bestaan van religieuze en etnische minderheden, met niet-joden, met vluchtelingen. En voor al die problemen zal een oplossing moeten worden. Die moet realistisch zijn, maar liefst ook zo humaan mogelijk.
De emeritus-paus verwoordt hiermee natuurlijk geen officieel rooms-katholiek standpunt, maar hij verdedigt zeker ook geen louter particuliere visie. Veel katholieken zullen zich er in herkennen. Misschien een al te nuchtere visie? Eerlijk gezegd, bevalt mij die nuchterheid wel. De vermenging van politiek met messianisme heeft in het verleden al genoeg ellende veroorzaakt.
Gerard Rouwhorst is voorzitter van de Katholieke Raad voor het Jodendom
