Een krankjorum boek vol geweld of boek van bevrijding?
In het programma De slimste mens van 5 augustus barst Maarten van Rossem los. Wanneer niemand antwoord weet op de vraag wat het tweede boek van de Bijbel is, geeft hij ongezouten commentaar. Het Oude Testament is een totaal krankjorum, gewelddadig en idioot boek. Onbegrijpelijk dat dat functioneert als een van de zogenaamde grondslagen van onze cultuur. De prediking van Jezus, dat gaat nog wel, maar het Oude Testament!
Door: Gerard Rouwhorst en Eeuwout Klootwijk
Vraag het een willekeurige voorbijganger en dit sombere beeld van het Oude Testament wordt bevestigd. Sommige schrijvers pakken dit thema met graagte op. Maarten ‘t Hart beschrijft de totale onzin van bijbelverhalen in De Schrift betwist. De Vlaamse schrijver Dimitri Verhulst schetst God in Bloedboek als een genadeloze despoot, een tiran, de grootste misantroop die je maar kunt bedenken en een intolerante bedenker van genocides. Bij Guus Kuijer (Bijbel voor ongelovigen en Hoe een klein rotgodje God vermoordde) komt het Oude Testament er ongenadig vanaf. Als menselijk bedenksel dat staat voor liefde, rechtvaardigheid, menselijkheid kan hij nog wel iets met God, maar dit fraaie idee wordt al in de Bijbel zelf om de zeep geholpen. Van God wordt een klein miezerig mannetje gemaakt.
Ook bij kerkmensen kan het beeld leven dat het Oude Testament een boek vol geweld is. En dat is het ook. De Bijbel is niet voor mensen met een zwakke maag. Of juist wel. Want er is een ander verhaal te vertellen. De Bijbel als verhaal van bevrijding temidden van een gewelddadige wereld van onderdrukking, slavernij en verkrachting. Een boek met aandacht voor de zwakkeren en kwetsbaren in de samenleving. En dat krankjoreme boek Exodus staat centraal in de viering van het joodse Pesach en het christelijke Paasfeest. Het is een bron van inspiratie tot op de dag van vandaag.
Maar dan moet je wel de tijd nemen om de teksten te proeven en er geen karikatuur van maken. Lees ze als gelovige of ongelovige, de teksten nemen je wel mee. Je hoeft geen hele studie te maken, maar houd wel rekening met de structuur en context van bijvoorbeeld het boek Exodus. Het is het verhaal van de underdog, tot slaaf gemaakt, dat verlangt naar bevrijding en al gaandeweg leefregels meekrijgt. Leg je oor eens te luister (bijvoorbeeld in de kerken) hoe deze verhalen op verschillende creatieve manieren geïnterpreteerd worden en hoe ze handvatten geven om het leven vol te houden. Het is te simpel om de Bijbel als een primitief boek af te doen, kijk ook naar de wijze waarop het boek in de kunst en in de muziek door de eeuwen heen is gebruikt.
En dan nog iets wat wij geleerd hebben uit de joods-christelijke ontmoeting. Door een hard onderscheid te maken tussen de wrede God van het Oude Testament (Joods!) en de liefdevolle Jezus van het Nieuwe (christelijk) trap je in de oeroude valkuil van anti-joodse vooroordelen. Jezus en de christelijke God zijn ok, maar het Oude Testament kun je beter niet lezen. Van die treurige misvatting moeten we af. Misschien word je niet de slimste mens, maar biedt het wel wijsheid als je samen met anderen de verschillende lagen in de bijbelverhalen verkent. Een vorm van levenskunst in een wereld van geweld.
Gerard Rouwhorst is voorzitter van de Katholieke Raad voor het Jodendom. Eeuwout Klootwijk is werkzaam voor Kerk en Israël/Joods-christelijke relaties van de Protestantse Kerk. Dit artikel verscheen ook als opiniestuk in Trouw (18 augustus 2020).
