Het raadsel van Femma, prooi van een mensenredder
Wat gebeurt er als je onterecht als vol-Joods en dus niet raszuiver geregistreerd staat bij het bevolkingsregister, daarom uit huis wordt gehaald door de politie, naar een vernietigingskamp wordt gestuurd en de man die hier verantwoordelijk voor was jaren later op een voetstuk wordt geplaatst?
Het overkomt de nu 92-jarige Femma Fleijsman-Swaalep. Haar leven is voor een groot deel beïnvloed door Hans Calmeyer, een Duitse jurist die als zogeheten Jodenspecialist van de nazi’s leiding geeft binnen de Entscheidungsstelle, en verantwoordelijk is voor de deportatie van Femma naar Auschwitz.
Het verhaal lijkt een boze droom, maar is het waargebeurde relaas van een doodgewoon meisje uit de Amsterdamse Oosterparkbuurt dat in Auschwitz belandt. Vanaf 1941 voeren de Duitsers een verordening in dat iedereen met één of meer Joodse grootouders zich moet melden bij de burgerlijke stand. Niet lang hierna wordt door de nazi’s de Entscheidungsstelle in Den Haag opgericht. Dit landelijke bureau onderzoekt etnische twijfelgevallen onder de Nederlandse Joden. Hebben ze voldoende ‘arisch’ bloed om van deportatie te worden vrijgesteld? Femma komt hiervoor in aanmerking. Ze heeft een katholieke vader die voor Femma een verzoek tot afstel van deportatie indient. Bureauchef Hans Calmeyer wijst het verzoek welbewust af. Femma overleeft de hel van Auschwitz en wordt uiteindelijk weer herenigd met haar ouders in Amsterdam, maar niets is meer hetzelfde. De rechteloosheid en vervolging heeft voor haarzelf en haar latere gezin verstrekkende gevolgen.
Dr. Hans Calmeyer die Femma van zijn veilige ‘Calmeyerlijst’ schrapt, hervat na de oorlog zijn advocatenpraktijk in Osnabrück. In Nederland, Duitsland en Israël wordt de ‘man van de ariseringen’ bestempeld tot mensenredder omdat hij heel veel Joodse Nederlanders zou hebben gered. In 1992 ontvangt hij hiervoor postuum een Yad Vashem-onderscheiding en zo geldt deze Duitser voortaan als ‘rechtvaardige onder de volkeren’. Bovendien wordt er binnenkort in Calmeyers geboorteplaats, Osnabrück, een museum geopend, dat zijn naam zal dragen. Hoe moet dit worden uitgelegd aan Femma en haar nazaten?
In de documentaire komen de leden van de familie Fleijsman aan het woord, moeder Femma en drie van haar kinderen. Ook is de Duitse jurist en nationale CDU-politicus Mathias Middelberg te zien, die een uitgebreid onderzoek deed naar Calmeyer. Middelberg is een van de pleitbezorgers van de totstandkoming van het Calmeyer Museum.
Naast deze televisiedocumentaire verschijnt een gelijknamig boek, geschreven door Els van Diggele (uitgeverij De Geus). Hoe heeft deze geschiedenis zo plaats kunnen vinden en welke gevolgen het heeft gehad voor Femma en haar familie? Een aangrijpend verhaal over volgzaamheid en angst, en over de behoefte om de mythe van ‘de goede nazi’ als feit te presenteren.
Maandag 4 mei om 22.15 uur bij de EO op NPO 2
Bron: EO
