Recensie van ‘Canon van 700 jaar Joods Nederland’
Wie interesse heeft voor Joodse geschiedenis zal wel bekend zijn met de website Joodsecanon.nl. Nu is de inhoud van deze site als boek verschenen voor een breed publiek. De eerdere papieren versie was bedoeld voor intern gebruik in de Nederlands-Joodse gemeenschap en snel uitverkocht. Daarom alleen al is deze prachtige uitgave een aanwinst.
Door: Cor Sinnema
Er zijn voor de canon honderd onderwerpen geselecteerd die betrekking hebben op een gebeurtenis, een plaats, een persoon of een voorwerp. Ze worden elk in ongeveer 400 woorden beschreven, vergezeld van een sprekende, iconische afbeelding. Het is een geslaagd initiatief om beknopt weer te geven wat iedereen zou moeten weten over de geschiedenis van de Joden in Nederland.
Het eerste venster (1295) maakt melding van de aanwezigheid van een Joodse wijk in Maastricht met een synagoge en een Joodse school. Het tweede venster vertelt over de komst van ‘Nieuwe Joden’ uit Spanje en Portugal driehonderd jaar later (1600), die als ‘Nieuwe Christenen’ naar de Lage Landen zijn gekomen en sindsdien niet meer zijn weg te denken uit Amsterdam. Samen met de Hoogduitse en Poolse (Asjkenazische) Joden vormen deze Sefardische Joden meer dan vier eeuwen onafgebroken aanwezigheid in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Ik vraag mij af of er over de 300 tussenliggende jaren niets te vertellen is.
Het Joodse leven lijkt zich vooral in en rond Amsterdam af te spelen. De relatie met de zuidelijke (katholieke) provincies komt niet aan bod, maar die horen dan ook pas sinds het begin van de negentiende eeuw bij inmiddels het ‘Koninkrijk der Nederlanden’. Meer aandacht is er voor de Caribische gebiedsdelen.
Ondanks de vele vensters slaagt het boek erin in een doorgaande lijn te beschrijven wat in de Joodse Gemeenschap van Nederland plaatsvond. Het bevat veel wetenswaardigheden. Alle verworvenheden binnen de Joodse gemeenschap hebben een begin gehad en dat verklaart waarom het woord ‘eerste’ zo vaak gebruikt wordt. Zo zien we bijvoorbeeld de eerste Joodse gemeente (1602), de eerste (Sefardische) Joodse school (1616), de eerste Nederlandstalige preek in Middelburg (1832), de eerste Asjkenazische gemeente in Amsterdam (1635), de eerste drukpers in Joodse handen (1645), het eerste jongensweeshuis (1648), de eerste Jiddische krant (1725), de eerste Joodse minister (1860) en de eerste vrouwelijke rabbijn (1995) de revue passeren.
Er bestaat al heel lang een goede verstandhouding van Joden met het stadhouderlijk hof en het Huis van Oranje. Die hechte band dreigde in 1966 door het huwelijk van kroonprinses Beatrix met de Duitse graaf Claus von Amsberg verbroken te worden. Voor het eerst in eeuwen lieten de Joodse instanties verstek gaan bij dit Oranjefeest. Maar de banden werden later weer aangehaald en de Oranjes zijn nu prominent aanwezig bij alle belangrijke gebeurtenissen in de Joodse gemeenschap. De foto bij het laatste venster (2012) laat kroonprins Willem Alexander zien bij de officiële opening van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam. Dit nationale gevoel van Joods Nederland wordt nog versterkt door het gebruik van het Nassaublauw en het klassiek oranje als achtergrondkleur op de fotobladzijden waar een iconische afbeelding staat: het zijn de kleuren van het Nederlands elftal.
Het boek laat heel goed zien hoe zeven eeuwen lang gewerkt is aan de vorming van een eigen Joodse identiteit in ons land. Het boek doet verslag van diverse pogingen om de interne eenheid van de Joden te bereiken en te behouden. Ook zien we de emancipatie en integratie in de Nederlandse samenleving met alle daarbij horende rechten en plichten, zoals een organisatie van Joods leven vergelijkbaar met een protestants ‘kerkgenootschap’, de oprichting van eigen scholen en voorzieningen en de band met Eretz Israël.
Joden hebben de eeuwen door kunnen profiteren van hun internationale netwerk en hun enorme talenkennis. Dit heeft niet kunnen verhinderen dat de diversiteit binnen de Joodse gemeenschap in de laatste jaren is toegenomen, wat een van de redenen was om dit boek te schrijven.
Boekgegevens
Canon van 700 jaar Joods Nederland, Tirtsah Levie Bernfeld en Bart Wallet, Uitgeverij Walburg Pers, Zutphen, 2023,, 224 blz. € 24,99.
Cor Sinnema is permanent diaken van het bisdom ‘s-Hertogenbosch
