Recensie van ‘De schepping van de wereld’
Philo van Alexandrië is een joodse exegeet en filosoof uit de eerste eeuw van onze jaarteling en een tijdgenoot van Jezus. Hij heeft veel geschreven, waaronder deze exegese van het scheppingsverhaal uit Genesis. Hij interpreteert dit ‘boek van Mozes’ met gebruikmaking van de platoonse filosofie, volgens welke de ziel zich moet bevrijden van deze wereld om terug te keren naar de eeuwige wereld van de oervormen. Plato formuleerde in zijn beroemde ideeënleer de opvatting dat alles wat wij in deze wereld zien en ervaren, een afbeelding is van een of andere oervorm die tot de goddelijke ‘ideeënwereld’ behoort. Om God te kennen moet er in de mens iets gelijk zijn aan God en dat is het intellect.
Door: Cor Sinnema
Philo meent dat Plato zijn ideeën aan Mozes heeft ontleend, want Mozes leefde eerder dan Plato. Het is fascinerend om te zien hoe Philo de ‘leer van Mozes’ probeert te verbinden met het Grieks-Platoonse denken. Het is een voorbeeld van allegorische exegese: alle woorden hebben naast een letterlijke betekenis ook een diepere betekenis. De verleiding door de slang wordt door hem bijvoorbeeld uitgelegd als bezwijken voor genot en verslaafd raken aan hartstochten. Ook getallen hebben bij Philo een symbolische betekenis, die hij ontleent aan Pythagoras. Zeven is de geboortedag van de kosmos en noemt hij “het meest harmonische getal”.
Voor de kerkvaders is Philo het voorbeeld van de manier waarop een godsdienstige traditie met behulp van filosofische noties kan worden geïnterpreteerd. Telkens verwijst hij naar de immateriële ideeën als oerbeeld van de waarneembare wereld. Origenes heeft deze geschriften van Philo mee naar Caesarea genomen waardoor Eusebius en na hem Basilius de traditie van deze exegese heeft kunnen voortzetten. De voetnoten bij de vertaling maken duidelijk waar Philo schatplichtig is aan Griekse filosofen vóór hem en welke gedachten van hem later weer door christelijke schrijvers zijn overgenomen, tot en met Ambrosius toe. Het bewijs hiervoor is te lezen in brief 43 (van 10 kantjes) die eveneens vertaald in dit boek is opgenomen. Deze brief is een duidelijk echo op dit traktaat van Philo: Waarom de mens als laatste is geschapen.
Het grootste deel van deze uitgave bestaat uit een nieuwe vertaling van dit bekende geschift van Philo. De oorspronkelijke lange Griekse zinnen zijn in kortere leesbare zinnen weergegeven. De vertaling is verder voorzien van een inleiding, een uitgebreid register op Bijbelplaatsen, Geschriften van Philo, andere klassieke auteurs en personen en zaken. Aan het eind staat een Literatuuropgave en een overzicht met geraadpleegde vertalingen. Dit alles in een mooi gebonden boek met stofomslag en leeslint maakt deze uitgave tot een echte klassieker.
Boekgegevens
Philo van Alexandrië. De schepping van de wereld. Ingeleid, vertaald en toegelicht door Albert-Kees Geljon, Uitg. Damon, ISBN 9789463402828; 160 blz. 2020 € 24,90
Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom
