Recensie van ‘Drie joodse herkomsten – Heijermans’ Ghetto, in 1906 opgevoerd in Odessa’
Anne-Ruth Wertheim is een kleindochter van Jonas Wertheim en Heintje van Gelder. Ze is geïntrigeerd geraakt door haar joodse afkomst en de moeite die haar grootouders hebben gedaan om aan dit ‘stigma’ te ontkomen. Ze hebben besloten op 14 mei 1940 hun leven te beëindigen. Anne-Ruth en haar partner doen minutieus verslag van hun ontdekkingsreis naar het leven en de achtergronden van haar opa en oma. Haar vader en oom hebben veel verklaringen kunnen geven. Samen met de foto’s uit het familiealbum geven ze een aardig inkijkje in het leven van een joodse familie honderd jaar geleden.
Door: Cor Sinnema
Jonas blijkt een recensie te hebben geschreven van het in het Russisch vertaalde toneelstuk Ghetto van de joodse Nederlander Herman Heijermans. Jonas zag dit stuk opgevoerd in Odessa, waar hij als employé van de Levensverzekeringsbank De Algemeene heeft gewerkt en gewoond. Het geeft inzicht in de manier waarop het joods leven is georganiseerd in Oost-Europa
Heijermans voert in dit toneelstuk de joodse Rafaël als hoofdpersoon ten tonele en als toneelschrijver kan hij hem volop kritiek laten spuien op zijn traditioneel levende joodse familie. Het toneel is “de kansel voor de menigten”.
Hier blijken de drie mannen raakvlakken te hebben met elkaar: Jonas Wertheim als recensent, Herman Heijermans als toneelschrijver en Rafaël als hoofdpersoon van het toneelstuk. Alle drie hebben ze last van hun joodse afkomst en doen ze moeite om zich hiervan te ontdoen.
Eigenlijk zijn het drie op zichzelf staande studies die alleen via het toneelstuk Ghetto met elkaar verbonden worden. Voor een boek komt dit toevallige gegeven enigszins geforceerd over. De uitvoerige beschrijving van de verschillen tussen de twee versies die Heijermans van het toneelstuk heeft verzorgd voegt weinig toe aan de problemen die opa en oma van Anne-Ruth hebben ervaren van hun joods-zijn. Ook de vergelijking van de recensie van Jonas met andere recensies en beschouwingen zijn voor theaterdeskundigen en historische antropologen erg interessant, maar staan los van de achtergronden van de joodse familie(s) waar het eerste deel over gaat.
Het boek is resultaat van drie jaar schrijven door twee auteurs. Daarnaast hebben 13 deskundigen en 22 familieleden en vrienden er aan bijgedragen. Het zal ongetwijfeld voor hen veel voldoening hebben gegeven, maar toch zijn niet alle raadsels in dit boek opgehelderd.
Boekgegevens
Drie joodse herkomsten. Heijermans’ Ghetto, in 1906 opgevoerd in Odessa. Anne-Ruth Wertheim & Rudi Künzel, Uitgeverij Verloren, 200 blz. 2021, ISBN 9789087048921, € 20,-
Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom
