Recensie van ‘Esther en Poerim – Een verhaal met veel gezichten’
Het boek Esther en Poerim – Een verhaal met veel gezichten van PaRDeS kreeg als motto: “Op weg naar vijfenzeventig jaar bevrijding” december 2019 / Kislev 5780. Marcus van Loopik doet hier een boekje open over de interpretatiegeschiedenis en de actualiteit van Megillat (de rol van) Esther, die zo’n belangrijke rol speelt op het Poerimfeest. Het verhaal werd geschreven tussen 300 en het jaar 50 van de jaartelling.
Door: Cor Sinnema
Hij gaat eerst in op de achtergronden van het verhaal en verantwoordt de keuzes die hij hiervoor heeft gemaakt. Het ‘wereldse’ verhaal (God wordt niet één keer genoemd) ligt ten grondslag aan het Poerimfeest dat al gevierd werd ter herinnering aan de overwinning op de heidense belagers. Door toedoen van Esther wordt haar volk gered. Het verhaal is “tijdloos en tegelijk onslijtbaar actueel” (22). Alle grote thema’s uit onze tijd kun je in het verhaal teruglezen: antisemitisme of Jodenhaat, pogroms, ressentiment, discriminatie en vooroordelen, genocide en xenofobie.
Dan geeft hij in het tweede hoofdstuk er een eigen versie van, waarbij hij gebruik maakt van de bestaande midrasj en rabbijnse exegese om de ‘hiaten’ op te vullen. Jammergenoeg zijn de bijna tachtig bladzijden geen voorleesverhaal, maar een verklarende tekst met veel verwijzingen naar andere Bijbeldelen, woordverklaringen.
Studenten van de vroegere KTHU geven in het hoofdstuk ‘Borduurster van verhalen van stof’ een eerbetoon aan Chana Safrai, de rabbijnse geleerde en hun lerares, die zij sinds haar dood elk jaar herdenken op een studiedag. In het voorjaar van 2019 stond een borduurwerk van haar over Esther centraal. Helaas is er geen afbeelding in kleur in het boek opgenomen. De lezer/kijker moet veel zelf invullen.
In zijn bijdrage ‘Leerlingen ontdekken de Esthernovelle als een bevrijdingsverhaal’ doet Bas van den Berg verslag van een projectweek in 2010 op twee basisscholen. Als een van de winstpunten noemt hij dat de leraren het verrassend vonden om zo vrij, kritisch en creatief met een religieus verhaal te kunnen omgaan. “Het confronteerde een deel van hen met een christelijke interpretatietraditie, waarin zij waren opgevoed en waarbinnen een verhaal maar één waarheid en één uitleg kan verdragen.” (131) Hier wordt naar een foto verwezen, die helaas ook niet is afgedrukt.
Leo Mock vergelijkt de Rol van Esther met de boeken Daniël, het deuterocanonieke Judith en Tobit. Deze gaan allemaal over de vraag hoe als minderheid om te gaan met een crisis in een vergelijkbare periode. Esther is het meest aardse van deze vier.
Dineke Houtman bekijkt het verhaal als een lesje diplomatie, en noemt het een #Metoo-verhaal avant la lettre, met alle strategieën en tactiek die daarbij horen.
Marcel Poorthuis ziet overeenkomsten tussen het verhaal van Esther en het sprookje van Duizend-en-één-Nacht en de romance van Floris en Blancefloer: telkens zorgt een huwelijk voor de bevrijding van een heel volk.
Klaas Smelik gaat opnieuw in op de vraag naar het ontbreken van de naam van God in de Esther-rol en komt tot de conclusie dat te midden van zoveel lijden en onrecht alleen maar schroom en terughoudendheid passend zijn. Het is niet meer mogelijk om dit verhaal te lezen zonder de context van dat andere plan dat wel doorging: ‘die Endlösung der Judenfrage’, de Shoah.
In de slotbijdrage beschrijft Marcus van Loopik nauwkeurig met veel aanwijzingen hoe de rol van Esther in de synagoge gelezen is en gelezen dient te worden.
De bundel beziet het verhaal en het feest vanuit verschillende gezichtspunten en blijkt bedoeld “voor dialogisch leren in leerhuizen en leergroepen”. Deze moeten wel veel ervaringen met lernen hebben om het fijne ervan te proeven.
Boekgegevens
Titel: Esther en Poerim – Een verhaal met veel gezichten | Redactie: Bas van den Berg, Marcus van Loopik en Leo Mock | Uitgeverij: Amphora Books i.s.m. stichting PaRDeS | ISBN: 978 90 6446 113 2 | Prijs € 22,50
Klik hier voor meer informatie over dit boek of om dit boek te bestellen.
___
Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom
