Recensie van ‘Ga anders denken’ van Dries van den Akker sj

Het meest opvallende woord in de titel van dit boek is het woord ‘anders’, dat ondersteboven staat afgedrukt: ɑuqԍʁƨ. Het is een visuele weergave van het Griekse woord ‘meta-noia’, dat meestal met ‘bekering’ wordt weergegeven, maar letterlijk ‘anders-denken’ betekent en dus veel meer omvat. Ten diepste gaat het om de oproep van Jezus om het op te nemen voor ‘de kleine’.

Door: Cor Sinnema

Van den Akker maakt vooral duidelijk hoe het oudste evangelie is geconstrueerd. Om te beginnen ziet hij dat het uit twee delen bestaat. Het eerste deel gaat over Jezus-Messias (1,1 – 8,29) en het tweede over Jezus-zoon-van-God (8,30 – 15,39). Deze staan tussen een korte inleiding (Mc 1,1-4) en een toegift aan het eind. Vervolgens wijst hij op signalen in de tekst, die een passage inleiden of afsluiten. Met telkens terugkerende woorden, trefwoorden, sleutelwoorden of themawoorden, zorgt Markus voor een omlijsting van de kleinere onderdelen. Dit karakteristieke woordgebruik van Markus is in de gebruikelijke vertalingen vaak minder zichtbaar geworden, maar zij geven een eigen structuur aan zijn evangelie. Daarom komt Van den Akker vaak met eigen vertalingen van het Grieks. Dan valt het ook op als woorden één-, twee-, drie- of zelfs viermaal gebruikt worden. Hierdoor legt hij de interne samenhang en relaties bloot die dit evangelie kenmerkt.

Markus blijkt ook zelfbedachte nieuwe woorden geïntroduceerd te hebben. Hij heeft het over mensen die ‘superverbijsterd’ zijn en tegenstanders die ‘superverbaasd’ zijn. Speciale aandacht vraagt Van den Akker ook voor het werkwoord ‘samenscholen’ dat verwant is aan het woord dat voor ‘synagoge’ wordt gebruikt. De vraag is of er naast de bestaande synagoge ook van een synagoge rond Jezus gesproken kan worden. In Jezus komen alle lijnen van het Oude Testament samen.

Van den Akker is in de leer geweest van Ben Hemelsoet en bij Yehuda Aschkenazy, de rabbijn die veel studenten aan de Katholieke Theologische Universiteiten van Amsterdam en Utrecht joods heeft leren denken. De exegetische leeswijze die hier werd ontwikkeld, de Amsterdamse School, gaat ervan uit dat teksten zoveel mogelijk bestudeerd moeten worden in overeenstemming met hun eigen aard. Achter elke onregelmatigheid in woord- en zinconstructies kan een bedoeling zitten die om een verklaring vraagt. Daarom ziet Van den Akker steeds weer voorafschaduwingen en weerspiegelingen, vooruitwijzingen en achteraf-perspectieven. De woorden rijmen, het zijn refreinen, echo’s en associaties, die vaak wijzen naar het Oude Testament, met name Jesaja, maar ook naar het evangelie zelf. Zo nu en dan leidt het ook tot vermoedens en suggesties waarvoor harde bewijzen ontbreken. Interessant is het om te zien hoe Jezus rituelen op zichzelf betrekt. Het broodwonder in psalm 23 is door Marcus in geschiedenis omgezet.

Van den Akker is gefascineerd door het evangelie van Markus en kan zich niet aan de indruk onttrekken dat met de jongeman aan het eind van het evangelie een ‘pasgedoopte’ is bedoeld. Het boek is dan ook een goede inleiding op dit evangelie, dat een groep doopleerlingen of reeds gedoopten ongetwijfeld veel diensten kan bewijzen. Het opent veel nieuwe inzichten.

Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom