Recensie van ‘Genesis – boek van het begin’ van Jonathan Sacks

Dit commentaar op Genesis van de onlangs (november 2020) overleden bekende opperrabbijn Jonathan Sacks uit Groot-Brittannië verscheen als tweede in de vijfdelige reeks ‘Verbond en dialoog’, Deze reeks wordt nu al ‘een standaardwerk’ genoemd. Het commentaar op Leviticus verscheen gelijktijdig met Genesis. De delen 4 en 5 uit de serie worden in 2021 resp. 2022 verwacht.

Door: Cor Sinnema

Sacks volgt alle twaalf Schriftgedeelten (parasjot) waarin het boek Genesis is verdeeld ten behoeve voor de voorlezing in de synagoge. De opzet is gelijk aan het commentaar op Exodus dat in 2019 als eerste boek in de serie is verschenen: telkens vier essays per week bij het tekstgedeelte dat tijdens de herfst volgens het leesrooster wordt gelezen. Een enkele keer bevat het een essay extra, waarin meer algemeen thema’s worden aangesneden.

Het boek Genesis omschrijft Sacks als “een filosofie in de vorm van verhalen” (14). Het bijzondere is dat deze verhalen zich richten op één familie met alle spanningen en wedijver die daarbinnen kunnen voorkomen. Door te luisteren en te antwoorden, voegen we onze stem toe aan de nooit eindigende dialoog tussen het joodse volk en zijn bestemming.

Opnieuw heeft Sacks pareltjes verzameld uit de omvangrijke bibliotheek van zijn joodse traditie. Hij slaagt erin om vroegere leraren hun licht te laten schijnen op de vraagstukken uit onze tijd. Hiervoor gaat hij in gesprek met allerlei wetenschappers, zoals filosofen, biologen, wiskundigen, medici en ethici uit alle eeuwen over de politieke en maatschappelijke kwesties van dit moment.

Zijn commentaar levert mooie spreuken en inzichten op en opvallende oneliners, zoals: “Van alle godsdiensten werd het jodendom het meest kindgericht” (blz. 38), of “Het jodendom is de meest hoopvolle van de wereldgodsdiensten (blz. 51), en “Joden houden het geloof in leven. Het geloof houdt het joodse volk in leven.” (blz. 86). “Het jodendom is bij uitstek een godsdienst van het oor, anders dan alle andere oude beschavingen, die culturen van het oog waren.”(blz 179). Hij citeert met instemming uit het traktaat Chagiga: “Het is onmogelijk dat een bijeenkomst van het leerhuis eindigt zonder een nieuwe interpretatie.”

Het tweede deel van de serietitel (dialoog) springt er voor mij uit, wanneer Sacks schrijft over het gebed. Hij noemt het gebed “een draadloze (bluetooth-)verbinding” en zegt: “Het gebed is een gesprek tussen hemel en aarde. Maar een gesprek is ook een gebed, want in een waarachtig gesprek open ik mezelf voor de werkelijkheid van de ander. Ik treed binnen in zijn of haar wereld; ik begin de dingen te zien vanuit een perspectief dat niet het mijne is. In het contact tussen twee personen maken beiden een verandering door.” (blz. 118). Volgens de traditie liggen er verschillende religieuze ervaringen ten grondslag aan het bidden van de aartsvaders: het ochtendgebed werd geleerd van Abraham, het middaggebed van Izaäk, en het avondgebed van Jakob. Deze hebben geleid tot een vaste structuur van het gebed in de synagoge.

Het boek bevat geen vers-voor-vers verklaringen, maar alles moet wel betekenis hebben en er moeten verklaringen zijn voor alle onregelmatigheden in de tekst. Zelfs uitweidingen over details binnen het Hebreeuws kunnen ons helpen: de letters, leestekens en zangtekens, de verschillende vertalingen en woordverklaringen, of het gebruik van het persoonlijk voornaamwoord.

Opnieuw een mooi uitgegeven en vormgegeven boek. Het is een genot om te merken met hoeveel liefde en zorgvuldigheid vertaler en uitgever zijn omgegaan met dit standaardwerk van Sacks.

Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom