Recensie van ‘Have you not read this scripture?’

In zijn promotieonderzoek gaat Hans Lammers na hoe het Oude Testament in de eerste jaren van het christendom geciteerd werd om de verkondiging van Jezus te onderbouwen en over te brengen. Een omvattende analyse naar de vorm waarin Marcus uit het Oude Testament heeft geciteerd, was nog niet eerder uitgevoerd. Het is bekend dat Marcus het oudste evangelie is. Daarmee is het uniek, omdat hierin te zien is hoe de eerste christenen naar woorden zochten om hun geloof in uit te drukken. Het evangelie van Marcus diende hiermee bovendien als voorbeeld voor latere schrijvers.

Door: Cor Sinnema

Volgens een narratief-literaire benadering met historisch-vergelijkende analyse bekijkt Lammers hoe de Schriftcitaten uit het Oude Testament in Marcus worden gebruikt. Aangenomen werd dat Marcus deze had ontleend aan de Septuagint, de Griekse vertaling van de Schrift, en niet aan de Hebreeuwse tekst. Maar de tekstverschillen doen vermoeden dat de citaten met opzet zijn veranderd. Het is de vraag of daar misschien een patroon in te ontdekken valt, dat ons iets leert over zijn visie op Jezus.

In het eerste deel beschrijft Lammers het theoretisch kader van zijn onderzoek en gaat hij alle passages na waarin een citaat uit het Oude Testament is gebruikt en aangepast omwille van de vertelling van het evangelie. Deze werkwijze noemt hij een context-based modificatie. De conclusie is dat de auteur van het Marcusevangelie in het algemeen de Schrift uit zijn hoofd heeft geciteerd en niet gekopieerd niet uit een geschreven exemplaar, in dit geval de Septuagint. Dat verklaart de variaties in de tekst. Maar er zijn ook gevallen waarbij de tekst bewust is aangepast aan het verhaal zoals hij dat wilde vertellen. Wat zit daar achter?

Het tweede deel gaat in op vier van de 27 citaten. Het eerste geeft een goede illustratie van de modificatie die plaatsvindt. Marcus beschrijft aan het begin van zijn evangelie de relatie tussen Jezus en Johannes en de relatie tussen Jezus en God (1,2-3). Hierbij citeert hij Jesaja: “Zie, Ik zend mijn bode voor U uit, om uw weg te banen; een stem roept in de woestijn: Bereid de weg van de Heer, maak zijn paden recht.” Maar in werkelijkheid staat er bij Jesaja: “Bereid de HEER een weg in de woestijn, in het dorre land, een rechte baan voor onze God.” Door ‘de Heer’ weg te laten en te vervangen door ‘zijn’, kan zowel God als Jezus bedoeld worden. Op deze manier wordt Jezus gepresenteerd als Gods afgevaardigde op aarde. Zijn weg is Gods weg. De ‘goede boodschap’ van Jezus (Mc 1,1) is de ‘goede boodschap’ van God (Mc 1,14).

Het is een indrukwekkende en omvangrijke studie geworden, waarin minutieus is blootgelegd hoe Marcus en de eerste christenen met de hun vertrouwde teksten uit het Oude Testament zijn omgegaan. En passant wordt ook duidelijk wat de katholieke Kerk bedoelt met de uitnodiging om de Schrift te herlezen “in het licht van Jezus Christus”.

Bijzonder is nog op te merken dat Hans Lammers eerder al is gepromoveerd aan de Wageningen Universiteit bij de vakgroep Erfelijkheidsleer. Hij maakte daarna een wel heel bijzondere carrièreswitch: van een bètarichting naar een typische alfastudie. Het zal geen toeval zijn dat de datum waarop hij nu hoopt bij Tilburg University te promoveren precies dezelfde is: 10 maart. Met een modificatie op een spreekwoord: wie bèta zegt moet ook alfa kunnen zeggen!

Boekgegevens:
Titel: Have you not read this scripture? Memory Variation and Context-Based Modification in the Old Testament Quotations in the Gospel of Mark | Auteur: Hans Lammers | Uitgeverij: Zinvoorzin.nl | Aantal pagina’s: 324 | ISBN: 978-94-92526-59-5

Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom