Recensie van ‘Jezus, een mensenleven’ van Cees den Heyer

Cees den Heyer was een bekende protestantse hoogleraar Nieuwe Testament die eerder dit jaar (31 maart 2021) overleed aan de gevolgen van een tragisch auto-ongeluk. Zijn hele leven (een mensenleven) heeft hij besteed aan de betekenis van het leven en sterven van Jezus. Wie is de echte Jezus toch? Hij begon zijn loopbaan binnen de Gereformeerde Kerken en eindigde bij de Doopsgezinden. Het laat iets zien van zijn persoonlijke ontwikkeling. Aan het eind van dit boek constateert hij dat hij afscheid heeft genomen van het klassieke christologisch dogma.

Door: Cor Sinnema

Ook de nieuwtestamentische wetenschap kent modeverschijnselen, aldus Den Heyer. Hij volgde alle trends in zijn vakgebied en deze hebben ertoe geleid dat hij steeds meer de menselijke kant van Jezus en zijn joodse achtergrond is gaan benadrukken. Dat ging ten koste van het kerkelijk belijden. Dogma’s zijn in principe onveranderbaar, terwijl het onderzoek van de exegese doorgaat. Exegese is volgens hem niet bedoeld om dogma’s een dienst te bewijzen, en zijn onderzoek kon tot geen andere conclusie leiden dan dat Jezus een mens van vlees en bloed was en géén zoon van God.

Het meeste wat we van Jezus weten, is ‘van horen zeggen’. Dat geldt ook voor de evangelisten: “Geen van de vier kan zich erop beroemen ooggetuige te zijn geweest”. Ze schrijven geen historie maar theologie. Paulus heeft het fundament gelegd voor de vervreemding van het christendom van zijn joodse wortels, die door Johannes tot een onoverbrugbare kloof heeft geleid. Het heeft tot de negentiende eeuw geduurd voordat ontdekt werd dat Johannes niet de leerling van het eerste uur was, maar een theoloog die tegen het einde van de eerste eeuw zijn evangelie schreef “om zijn lezers de helpende hand te bieden bij de theologische bezinning op het verleden”.

In het begin van de kerk was de rol van de keizers groter dan van die van de kerkleiders. Keizers riepen de eerste concilies bij elkaar. Het concilie van Nicea in 325 bracht een credo, dat als een “gezagvolle samenvatting van de kern van het christelijke geloof” wordt gezien (190). Kerk en staat werden twee handen op een buik: één imperium, één kerk, één geloof. De theologische waarheid was ondergeschikt aan het staatsbelang. Eenheid in de (staats)kerk zorgde voor eenheid in het rijk. Pas in de vijfde eeuw kreeg de christelijke Bijbel die omvang die in de hele kerk werd geaccepteerd.

Hij ziet dat de kloof tussen jodendom en christendom alsmaar breder werd en vrijwel onoverbrugbaar. Hij spreekt geregeld over het tragische schisma tussen jodendom en christendom sinds de verwoesting van de tempel in het jaar 70 en laat uitvoerig zien dat deze kloof zich niet in een paar jaren laat overbruggen.

Het boek van Den Heyer imponeert door zijn omvang. Het geeft een goed inzicht in de manier waarop er in de loop van de geschiedenis binnen de protestantse theologie gedacht is over Jezus van Nazareth. Bijzonder is dat alle voetnoten uitsluitend naar Schriftpassages verwijzen en een enkel buitenbijbels geschrift.

Geheel volgens het modebeeld blijkt De verloren zoon weer te zijn thuisgekomen. Deze gelijkenis uit het Nieuwe Testament wordt op Jezus zelf toegepast. “De christelijke kerk heeft hem van zijn joodse wortels vervreemd, heeft een beeld van hem geschetst dat door joden als aanstootgevend wordt ervaren. Na eeuwen ontdekken joodse auteurs dat Jezus niet de aanstichter van de tragische scheiding van de wegen van jodendom en christendom is, maar dat hij zelf het slachtoffer is geworden van een christelijke theologie die de joodse traditie minacht en zelfs verwerpt.” (blz. 545)

Ik denk dat veel christenen zich in de persoonlijke ontwikkeling van Den Heyer zullen herkennen, ook katholieken. Het is vervelend dat vernieuwende theologen steeds in conflict komen met hun leergezag, in welke kerk ze ook optreden. Den Heyer eindigt hoopvol: “Terwijl eeuwenoude dogma’s en traditionele voorstellingen terzijde worden geschoven, blijkt Jezus een bron van inspiratie te kunnen zijn.” (573) Het valt me op dat paus Franciscus de laatste tijd geregeld zegt dat het christendom als levende godsdienst in staat is zich te ontwikkelen. Hij erkent dat de kerk in het verleden fouten heeft gemaakt. Wie weet blijkt dat ook ooit te gelden voor de formulering van enkele dogma’s.

Voor meer informatie of om dit boek te bestellen: klik hier.

Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch en was tot juni 2021 bestuurslid van de KRJ