Recensie van ‘Liefde is licht – Religieuze teksten van Simone Weil’
Laurent Bastiaens selecteerde en vertaalde een groot aantal religieuze teksten uit acht geschriften van Simone Weil, de invloedrijke Frans-joodse filosofe en mystica (1909-1943). Met zijn bloemlezing doet Bastiaens tevens verslag van het heilzame effect dat het vertalen van deze teksten op hem hebben gehad: ‘een soort levensverhaal’. Als gevolg van een burn-out moest hij vroegtijdig zijn carrière in het onderwijs beëindigen en het lezen en vertalen van de diepe gedachten van Weil hebben hem erg geholpen bij zijn genezing.
Door: Cor Sinnema
De religieus geïnspireerde teksten van Simone Weil zijn geen logisch gevolg van haar afkomst (ze kwam uit een agnostisch, geassimileerd-joods milieu), maar komen louter en alleen voor rekening van haarzelf. In haar opvoeding en opleiding (onder andere aan de École Normale Supérieure) had ze geleerd om na te denken en al haar gedachten op te schrijven. Frits de Lange, hoogleraar ethiek, noemt in zijn inleiding de drie bekende mystieke ervaringen die haar verder gevormd hebben: het zijn een processie in 1935 in Portugal van vissersvrouwen, een tweedaags bezoek aan Assisi in 1938 en haar verblijf tijdens de Goede Week (van Palmzondag tot dinsdag na Pasen) in de abdij van Solesmes in 1939, waar ze de schoonheid en rust heeft ervaren van het gezongen gebed. Ze besluit katholiek te worden maar laat zich niet dopen: ze blijft buitenkerkelijk. Die dubbelheid blijkt een kenmerk te zijn bij alles wat ze ervaart en waar ze in haar geschriften getuigenis van aflegt: weet hebben “van een goddelijke liefde, dwars door de fysieke pijn heen.” Ze schrijft: “Lijden is het wezen van de dingen. Haar leven leidt ze als “een permanente deelname aan het lijden van Christus”. Ze koestert het lijden in een verlangen naar God. Ze ziet de verrijzenis door het lijden heen. Ze vindt dat ze al christen was voordat ze in God geloofde. Het christendom heeft een universele betekenis en het kruis is een universeel symbool, het is “ons Vaderland”.
De bloemlezing eindigt met een opvallende zin op bladzijde 287. Deze is typerend voor al haar geschriften: “Deze studie is steeds voor herziening vatbaar”. Met andere woorden: ze probeert haar gedachten telkens opnieuw en telkens anders te verwoorden. Ze bedient zich hierbij van een poëtische woordgebruik, de taal van de droom, het sprookje, de mythe of het evangelie. Hierin ontvouwt ze haar gedachten en formuleert ze met zorg tot welke wijze inzichten ze is gekomen. Die spiegelt ze steeds aan de wereld van Griekse filosofen, het evangelie en veel christelijke mystici, met name Johannes van het Kruis. Ze transponeert Plato op Sint Johannes van het Kruis.
Laurent Bastiaens heeft zijn geselecteerde en vertaalde teksten op thema verzameld in twee delen. In het eerste deel ‘Folklore en mythen’ staan dertien hoofdstukken, over sprookjes, enkele figuren uit de Griekse mythologie, dialogen van Plato, de gelijkenis van de Verloren Zoon en ‘beelden van Christus’. Op elk hoofdstukje laat hij in een korte inleiding zijn licht schijnen met, zoals hij zegt ‘niet méér licht dan een zaklamp’. Het zijn prachtige gedachten die cirkelen om het mysterie van het geloof. Het tweede deel heet ‘Liefde’. Hierin zijn in negen thematische hoofdstukken opnieuw veel wijsheden bijeengebracht onder de drie grote kengebieden van Plato: schoonheid, waarheid en goedheid. Ook deze hoofdstukken leidt hij telkens kort in. Die drie kengebieden zijn te ervaren door er aandacht voor te hebben, een diepe vorm van aandacht. “Onze enige aandacht mag enkel gaan naar het verlangen volmaakt te gehoorzamen aan God, en dit gedurende heel de tijd die ons scheidt van de dood. De rest mag ons niet interesseren”. (blz. 248)
Weil maakt op een oorspronkelijke manier gebruik van haar filosofische kennis en het katholieke gedachtegoed dat ze zich heel diepgaand eigen heeft gemaakt. Uit niets blijkt dat ze oorspronkelijk joods was. Haar verwantschap met het christendom spreekt op elke bladzijde. De bloemlezing is geen boek om in een ruk uit te lezen. Het is vooral een boek voor ingewijden die niet alleen enigszins bekend zijn met de Griekse filosofie en de tragedies, maar ook met de mystieke literatuur. ‘Plato was een mysticus’, schrijft ze, en “zijn mythe van de grot is het equivalent van het evangelie”. Het is een bundel waar iemand vaak op terug kan grijpen, zoals paus Paulus VI heeft gedaan, en in onze tijd Tomáš Halík, die Simone Weil op de omslag zijn ‘grote lerares in het geloof’ noemt.
Boekgegevens
Liefde is licht. Religieuze teksten van Simone Weil. KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht, ISBN 978 90 435 3348 5, 2020, 224 blz. € 24,99 – Voor meer info: klik hier
Cor Sinnema is secretaris van de Katholieke Raad voor het Jodendom
