Recensie van ‘Onkruid vergaat wel – De actualiteit van Jezus’ parabels’

Deze week verschijnt bij Berne Media en Halewijn het boekje Onkruid vergaat wel – De actualiteit van Jezus’ parabels van Joop Smit. Smit was tot 2004 docent voor de uitleg van het Nieuwe Testament aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht. Cor Sinnema las het boekje van Smit en schreef onderstaande recensie.

Door: Cor Sinnema

In dit boekje geeft Joop Smit een toelichting bij zesentwintig parabels. Dat is ongeveer de helft van het aantal dat aan Jezus wordt toegeschreven en deze zijn alle ontleend aan de drie synoptische evangelisten, de oudste levensbeschrijvingen van Jezus: Marcus (3), Lucas (13) en Matteüs (10).

Parabels hebben volgens Smit tot doel “lezers de ogen te openen en met een andere blik naar zichzelf en de wereld om hen heen te laten kijken”.

Natuurlijk zijn parabels al op talloze manieren uitgelegd. Na historisch, literair en vergelijkend, heeft Smit een eigen benadering gevonden, die “is afgeleid van een bepaalde visie op wat een parabel is en wat deze beoogt”.

“Een parabel is”, schrijft Smit, “een kort verhaal met een overdrachtelijke betekenis.” Deze vertelt een gebeurtenis die niet gedetailleerd wordt beschreven, maar alleen met een paar lijnen wordt geschetst. Daarin zijn aanwijzingen die de overdracht naar een ander vlak sturen, zoals naar een religieus domein.

Smit presenteert ze los van de context waarin ze staan. Hierdoor winnen ze volgens hem aan duidelijkheid. Ze zijn toepasbaar op het leven van geloofsgemeenschappen in de eerste eeuw en op die van vandaag.

Zijn leesmethode valt uiteen in een paar stappen. Eerst geeft hij de tekst van de parabel in de vertaling van NBV, dus zonder context. Daar geeft hij een eerste toelichting bij. Vervolgens gaat hij in op de werking van het verhaal, het effect dat het sorteert op de lezer, de onrust, irritatie of verontwaardiging, die de parabel bij de lezer oproept. Tenslotte is er een verwijzing naar de religieuze dimensie. In veel gevallen vermeldt Smit een psalmvers of een citaat uit een ander Bijbelboek.

Op zichzelf bevat de bundel niet veel nieuws, maar ze munt uit door zijn consequente aanpak. De geheel eigen stijl van het parabelgenre wordt duidelijk als er niet meteen allerlei bekende toepassingen aan worden vastgeknoopt. Zo zijn parabels over zaad, bomen of een wijngaard voor iedereen in een agrarische samenleving herkenbaar. Soms worden ze provocerend verteld en vragen ze om een oordeel van de lezer. Vaak begint de parabel met een retorische vraag of houdt hij de lezer een (lach)spiegel voor door te overdrijven. Soms gaan ze over ethische vragen: waar het kwaad vandaan komt. Ze vragen om een rolomkering van knecht en dienaar, de (verborgen) aanwezigheid en eigenschappen van God en gaan om de verhouding tussen de bijdrage van de mens en die van God.

Smit stoort zich aan het toekennen van verhaaltitels in Bijbelvertalingen. Het nadeel hiervan is dat één figuur (i.c. de Samaritaan) wordt losgemaakt van het verhaal en alleen verdergaat. Dat hij symbool staat voor iedereen die zich uit compassie het lot van medemensen in nood aantrekt, dreigt verloren te gaan.

Jammer dat bij de geraadpleegde commentaren de recente Nederlandse publicatie onder redactie van Eric Ottenheijm en Martijn Stoutjesdijk ontbreekt. Zij zien parabels als een onderdeel van de joodse verhaaltraditie. Parabels staan namelijk niet op zichzelf en zijn niet exclusief voor Jezus. Maar door ze zonder franje en aanslibsels opnieuw te vertellen, kunnen ze in bijbelgroepen een verfrissende kijk opleveren en hopelijk weer hun werk doen.

Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch en was tot juni 2021 bestuurslid van de KRJ