Recensie van ‘Parels van wijsheid’
Eerder dit jaar verscheen bij Adveniat het boek Parels van wijsheid. Parabels, fabels en gelijkenissen in de wereldliteratuur onder redactie van Eric Ottenheijm, Nikki Spoelstra en Martijn Stoutjesdijk. Cor Sinnema las het boek en is positief: “Het is complete en prachtige bundel”.
Door: Cor Sinnema
Parels van wijsheid is het tweede publieksboek dat het Nederlandse breed opgezette wetenschappelijk onderzoek naar parabels (Parables and the Partings of the Ways) heeft opgeleverd. Dit onderzoek startte in 2014 en leverde in 2020 de eerste bundel op onder de titel Parabels. Onderricht van Jezus en de rabbijnen. De titel Parels van wijsheid van deze nieuwe bundel verraadt dat parabels een onderdeel zijn van een bredere opzet.
‘Parabels zijn overal’, is de eerste zin waarmee de inleiding begint. Ze maken deel uit van ons Nederlands en Europees/westers cultureel archief. Ze vormen het hart van het onderricht van Jezus en gaan vaak over het Koninkrijk van God. Maar liefst vierendertig auteurs hebben aan deze bundel meegeschreven, onder wie de drie redacteuren. Het boek bestaat uit vier delen met elk tien hoofdstukken. In het eerste deel worden Bijbelse en na-Bijbelse parabels besproken en hun uitleg in het christendom. In dit deel hebben vier auteurs ieder voor twee bijdragen, en twee auteurs voor elk één hoofdstuk gezorgd. Zij zijn actief binnen instellingen met een herkenbare joodse of christelijke achtergrond.
In het tweede deel komen parabels in het jodendom ter sprake, vanaf haar Bijbelse wortels tot aan de moderniteit. Tot in onze dagen maken ze deel uit van de moderne westerse cultuurgeschiedenis, zoals in de chassidische verhalen. Ze verschijnen meestal in de context van een commentaar op een Bijbelstekst, als onderdeel van een midrasj en gaan vaak over de verhouding tot God. Ook dit deel bestaat uit tien hoofdstukken, waarvoor twee auteurs ieder twee bijdragen en zes auteurs elk voor één hoofdstuk schreven. Onder hen zijn veel classici, van wie er ook zijn die weet hebben van joodse studies.
Het derde deel gaat over parabels en aanverwante genres uit de Grieks-Romeinse, de Aziatische, Arabische en Perzische wereld. Tien bijdragen van tien auteurs over fabels, mythen, moralistische en didactische verhalen, zoals die te vinden zijn bij Plato, in het hindoeïsme, het boeddhisme, de Dao en de islam. Referentiepunt blijven de Bijbelse parabels, waaronder met name de parabel van de verloren zoon. Deze wordt ook weer genoemd in het vierde deel. Dit deel geeft een selectie van parabels die in allerlei vormen worden toegepast in de filosofie, literatuur en moderne media. Ze stellen maatschappelijke problemen aan de orde via allerlei stripfiguren als Donald Duck of figuren zoals Kyle uit een bekende Amerikaanse animatieserie.
Het moderne parabelonderzoek is minder bezig met de precieze vorm van het genre met een verhalend deel (masjal) en de toepassing (nimsjal), al dan niet met een retorische vraag. Het blijkt dat er bij de doorwerking soms elementen worden toegevoegd of dat de toepassing wordt weggelaten, vooral bij moderne parabels. Elke auteur zoekt bij de definitie van parabels naar een typerend element voor haar/zijn bijdrage. Ze worden omschreven als ‘fictieve verhalen die beogen een (morele) boodschap overdragen’, of verhalen die de lezer via wenken tot eigen conclusies wil laten komen. De nadruk ligt op kennis en inzicht, of ze roepen op tot omkeer. Vaak komen de auteurs met eigen vertalingen voor het punt dat ze willen maken. Ze wijzen op het gebruik van woordgrapjes en op de dubbelzinnigheid in Hebreeuwse woorden. Ze zijn serieus maar vaak ook heel grappig. Het wordt duidelijk hoe universeel het gebruik van parabels is.
Een Zakenregister en Parabelregister maken het tot een complete en prachtige bundel waarbij het accent ditmaal minder ligt op de religieuze gebruik en meer op de letterkundige aspecten van de verhalen. De korte bijdragen lezen prettig en geven veel informatie bij de parels van vertelkunst. Ik stem graag in met de woorden van een van de auteurs: “Erfgoed, ook het joods-christelijke, kan alleen maar levend blijven wanneer het wordt getoetst aan nieuwe versies en interpretaties.”
Boekgegevens:
Parels van wijsheid. Parabels, fabels en gelijkenissen in de wereldliteratuur. Onder redactie van Eric Ottenheijm, Nikki Spoelstra en Martijn Stoutjesdijk. Uitgeverij Adveniat, Leeuwarden, 2024, ISBN 978 94 9327 992 6, 301 blz. € 22,99
Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom ‘s-Hertogenbosch
