Recensie van ‘Vergeten rijkdom – Joodse wereldliteratuur uit de klassieke oudheid’
Enkele maanden geleden verscheen bij uitgeverij KokBoekencentrum Vergeten rijkdom. Joodse wereldliteratuur uit de klassieke oudheid van Daniël De Waele. Cor Sinnema las het boek en schreef onderstaande recensie.
Door: Cor Sinnema
Het nieuwste boek van De Waele bevat “geschriften die de Bijbel niet hebben gehaald.” Hij presenteert die onder de titel Vergeten rijkdom. Het joodse geloofsleven in het begin van onze jaartelling blijkt nog diverser dan dat van het huidige Jodendom.
Van sommige teksten is het misschien wel goed dat ze niet in de Bijbel staan, zoals het boek van Pseudo-Philo Liber Antiquitatum Bibliicarum dat de meest merkwaardige wederwaardigheden beschrijft van allerlei Bijbelse figuren. Deze komen in het lange hoofdstuk 5 (Pseudepigrafen – wondere vertellingen) aan de orde. Het zijn verhalen die onder pseudoniem zijn geschreven. Voorbeelden zijn: wat er met Adam en Eva gebeurde toen ze uit het paradijs verdreven waren, de belevenissen van martelaren, verleidingen voor vrouwelijk schoon of seks met engelen. Het is maar de vraag of deze ‘spannende’ verhalen gekarakteriseerd moeten worden als ‘rijkdom’. Een selectie van ruim 60 pseudepigrafische werken passeert de revue in het langste van de acht hoofdstukken waaruit het boek bestaat.
De Waele begint onschuldig met een uitgebreide beschrijving in hoofdstuk 1 (Een geschiedenis met boeken) van de periodes die voorafgingen aan onze jaartelling: de Perzische, hellenistische en Romeinse periode en de tijd die daarop volgde: de tijd waarin de Talmoed ontstond. De verschillende talen die worden gebruikt: Hebreeuws, Aramees en Grieks komen aan bod in het korte hoofdstuk 2 (Schrift en schrijvers). In hoofdstuk 3 (Tenach, het boek der boeken) worden alle boeken van Tenach vermeld. In het 4e hoofdstuk (Vertalingen en versies van de Bijbel) geeft De Waele verklaringen voor de interpretaties van de Hebreeuwse tekst die uiteindelijk ook de Griekse (Septuaginta) en Aramese vertalingen (Targoems) gekleurd hebben, de boeken die buiten de apocriefe (protestants) of deuterocanonieke (katholieke) vallen.
Dan komt het genoemde hoofdstuk 5. Een apart hoofdstuk (6) wijdt De Waele aan de Dode Zeerollen (De dode Zeerollen – geschriften van een Joodse sekte). Hoofdstuk 7 (Rabbijnse literatuur) informeert over de Misjna, de mondeling overgeleverde joodse wet, en de Tosefta, de toevoeging van mondelinge tradities. Over deze Dode Zeerollen en de rabbijnse bronnen zijn diverse aparte studies verschenen. Toch is het goed om deze bijzondere geschriften samen in één boek te bespreken. Ze helpen de Bijbel beter te verstaan.
In hoofdstuk 8 (Griekstalige werken uit de diaspora) komen de boeken van Philo van Alexandrië en Flavius Josephus aan de orde. De verzameling vergeten boeken eindigt De Waele met Een persoonlijk woord tot slot (3 blz.) waarin hij ons constateert dat er nooit een oorspronkelijke Bijbel heeft bestaan, maar dat men wel zou kunnen spreken van een definitieve Bijbel. We treffen er een mooi overzicht van de Geraadpleegde bronnen (11 blz.), een heldere Verklarende woordenlijst van niet zo gangbare woorden (5 blz.) en een Personenregister (4 blz.).
Dankzij zijn prettige schrijfstijl slaagt De Waele erin de taaie kost van deze wereld achter de Bijbel overzichtelijk weer te geven. Hij geeft een helder overzicht van de geschiedenis die ten grondslag ligt het joodse volk van 600 voor Christus tot de opstand van Bar-Kochba (135 na Christus) en aan de wereld waarin de Bijbel is ontstaan. Hij maakt duidelijk dat de wereld van het Nieuwe Testament niet losstaat van die van het Oude Testament: het gaat over dezelfde wereld. In dit boek beperkt De Waele zich tot de geschriften van het Oude. Over het Nieuwe Testament heeft hij eerder een mooi overzichtelijk werk geschreven.
Het woord vooraf van Peter J. Tomson is al een complimenteuze boekbespreking en aanbeveling op zichzelf. Hij noemt De Waele een geboren “lesgever en verteller”. Eerder deze week, op 5 december 2022, werd bekend dat hij met zijn eerdere (en zijn beste!) boek Ontluikend christendom de (Vlaamse) ‘Prijs voor het Christelijke boek’ heeft ontvangen.
Boekgegevens
Vergeten rijkdom. Joodse wereldliteratuur uit de klassieke oudheid. Daniël De Waele. Kokboekencentrum Uitgevers, Utrecht, ISBN: 978 904 353 842 8, 352 blz., € 26,99
Voor meer info of om het boek te bestellen: klik hier.
Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom van ‘s-Hertogenbosch
