Talmoed-gesprekken in Noord-Nederland 

Sinds 2011 verschijnt bij uitgeverij Skandalon een Nederlandse vertaling van de Talmoed met aantekeningen. De Talmoed is de opgeschreven uitleg van de zogenaamde mondelinge Tora, de Misjna, een van generatie op generatie overgeleverde uitleg van de Tora (de vijf boeken van Mozes). De Talmoed bestaat uit zes delen, onderverdeeld in drieënzestig traktaten. Van die drieënzestig traktaten heeft rabbi Jacob Nathan de Leeuwe er inmiddels drie vertaald. Omstreeks Pasen 2025 verschijnen de laatste hoofdstukken van het traktaat Sanhedrien. Al met al zijn er dan elf kloeke Talmoed-banden verschenen.

Door: Reinier Gosker | foto: Jacco Overeem

Intussen heb ik enige ervaring opgedaan met het lezen en leren van deze Talmoedische teksten. Waar dat lezen en leren goed voor is, begrijp ik inmiddels ook. Het leerde mij de evangeliën anders (en beter?) te verstaan dan voorheen. Ook omwille van de Joods-christelijke dialoog is het voor mij inmiddels ‘een must’ om kennis te nemen van (wat ik maar even noem) de Talmoedische denktrant. Om deze door en door Joodse denktrant in christelijke kringen aan de orde te stellen, organiseerde ik samen met Jacob de Leeuwe een viertal Talmoed-gesprekken van 10.30 – 15.00 uur in Zwolle, Joure, Zuidlaren en Wierden. Aan die gesprekken namen telkens vijftien mensen deel, zodat het gesprek ook werkelijk kans van slagen zou hebben.

Waarom een Nederlandse vertaling van de Talmoed?
De Talmoed is vertaald in het Engels en Duits. Waarom dan nog een Nederlandse vertaling met aanvullende verklaring? En voor wie doet Jacob de Leeuwe dit immense werk? Die vraag spookt al jaren door mijn hoofd. Talmoed-lezen is niet gemakkelijk. Laat staan in een andere taal dan je moerstaal. Wat dat betreft ligt een Nederlandse vertaling méér voor de hand dan een Engelse of Duitse. Wie in Nederland anderen bekend wil maken met de wereld van de Talmoed, zal het werk van Jacob de Leeuwe ervaren als een uitnodiging tot kennismaking met die wereld. Maar hoe ga je dan te werk? Door middel van lovende recensies? Introductie-filmpjes? Een interview met Talmoedvertaler en -verklaarder Jacob de Leeuwe? Publicaties van leeservaringen en instructies? Voorleesavonden?

Een telkens terugkerende vraag is: Waarom willen we het werk van Jacob de Leeuwe onder de aandacht brengen? Móet iedereen dan Talmoed leren lezen? Nee, dat niet. Maar het zou wél goed zijn wanneer christenen – gezien de resultaten van de Joods-christelijke dialoog – ernst zouden maken met wat ons van Joodse zijde aangereikt wordt. Daarbij denk ik niet direct aan de Talmoed zelf, hoe interessant hij soms ook is! Máár aan zijn Talmoedische denktrant. Aan de manier van denken. Aan de wijze van omgaan met teksten uit de Tora, de Profeten en de Geschriften (TaNach).

Talmoedische denktrant
Wij zijn gewend om het Nieuwe, dat wil zeggen het Tweede Testament te lezen en te begrijpen vanuit het Eerste Testament (TaNach), – met het oog op Jezus lezen christenen bij voorkeur de profetische boeken. In de Joodse traditie staat de Tora centraal als heilige tekst, die zonder interpretatie en toelichting niet begrepen kan worden. Naast de Schriftelijke Traditie (de Tora) is er dus een Mondelinge Traditie (Misjna) die vanaf Mozes – volgens de Joodse traditie – doorgegeven wordt via Jozua, de profeten, de Grote Vergadering en de rabbijnen van generatie op generatie tot op de dag van vandaag. Na de verwoesting van de tempel in het jaar 70 g.j. werd deze Mondelinge Traditie (of Misjna) opgeschreven, evenals de uitleg ervan in de Gemara (tot ± 600 g.j.). Misjna en Gemara samen vormen de Talmoed. Maar ook daarna werd en wordt de Talmoed voortgezet in discussies en responsa tot op de dag van vandaag.

Het Nieuwe of Tweede Testament
Wie het evangelie wil begrijpen ontkomt niet aan de toenmalige Joodse manier van denken à la de Mondelinge Traditie voor zover die in de latere Talmoed genoteerd werd. Ik veronderstel dat de denktrant (!) waarin Jezus en de evangelisten gedacht hebben dezelfde was als die waarmee wij in de Talmoed kennis maken. Daarom is het goed om ons te oefenen in het lezen en begrijpen van de Talmoed. Niet alleen omwille van de Talmoed zelf. Maar vooral om ons de denktrant van de Talmoed eigen te maken, zodat wij daardoor ook het evangelie van Jezus beter kunnen verstaan, – wellicht zoals hij het heeft bedoeld?

Een voorbeeld
Tijdens de vier Talmoed-gesprekken kwam herhaaldelijk de Joodse visie op Satan aan de orde. Anders dan in onze eigen traditie vaak gedacht wordt, is Satan géén onafhankelijke tegenkracht naast God. Integendeel, hij maakt onderdeel uit van Gods hemelse hofhouding. Volgens de Joodse traditie is ieder mens geschapen met een goede en een kwade neiging. Die laatste moet overwonnen worden door de eerste. Satan heeft nu als opdracht om onze goede neiging te stimuleren door de mens te beproeven en aan te klagen. Dat is zijn taak! Als de mens zich niet door Satan laat overwinnen en diens beproevingen doorstaat, is ook de Satan gehouden om – samen met de hele Hemelse hofhouding – van harte voor die mens te applaudisseren! Als Jacob de Leeuwe zoiets vertelt, springt hij gebruikelijk op van zijn stoel om voor zijn gesprekspartners te applaudisseren alsof hijzelf deel uitmaakt van de Hemelse hofhouding.

‘Beproeven’ en ‘aanklagen’ hebben in de Joodse traditie geen negatieve klank, maar een belangrijke pedagogische functie! In de evangeliën komen beide woorden ‘beproeven’ en ‘aanklagen’ veelvuldig voor als duiding van de gesprekken tussen Jezus, de Schriftgeleerden, de farizeeën. Kunnen wij bij het lezen van het evangelie de negatieve klank van beide woorden transponeren tot een positief-pedagogische? Zou dat geen winst zijn? Zowel voor het Joods-christelijke gesprek, als voor een beter verstaan van het evangelie?

Resumé
Uit de veelal hartverwarmende reacties van de bijna zestig deelnemers aan dit proefproject is mij gebleken dat er behoefte is aan het voortzetten van zulke Talmoed-gesprekken. Overigens werden de vier Talmoed-gesprekken in Noord-Nederland gesubsidieerd door de Protestantse Kerk (overgebleven gelden van de opgeheven leerstoel Judaïstiek) en door het OJEC (Overleg Joden en Christenen). Ik wil graag eindigen met de woorden ‘wordt vervolgd’, maar hoe en wanneer … staat nog te bezien.

Reinier Gosker is voorzitter van de Classicale Kerk en Israël Werkgroep Overijssel-Flevoland (PKN)