Recensie van ‘Jezus en de Joodse wortels van Maria’
De titel van dit nieuwe boek van Brant Pitre gaat uit van de veronderstelling dat er mensen zijn die twijfelen aan de joodse afkomst van Maria en daarmee aan die van Jezus. De schrijver, hoogleraar aan de katholieke Notre Dame Universiteit in Indiana, betoogt dat Jezus afkomstig is uit een joodse moeder.
Door: Cor Sinnema
Het boek is vooral te karakteriseren als een uitleg van de katholieke catechismus, die het Oude Testament wil zien als een voorafschaduwing van wat in het Nieuwe Testament tot vervulling komt. De auteur zoekt en vindt talrijke voorafbeeldingen of typen. Deze manier van kijken en beweren doet afbreuk aan de huidige dialoog die gericht is op het verstaan van de ander.
Een voorbeeld moge dit verduidelijken. In de loop van de middeleeuwen zijn Maria veel titels toegekend waaronder die van ‘Ark van het Verbond’. Dit is een bekende metafoor en eretitel die verwijst naar de heiligheid van Maria. Deze heeft ook een plaats gekregen in haar Litanie, want zij is het die het kind Jezus heeft gedragen: het vleesgeworden Woord. Maar Pitre wordt ongeloofwaardig als hij ook “treffende overeenkomsten” ziet tussen David die de ark naar Jeruzalem brengt en Maria die haar nicht Elisabeth bezoekt: David sprong voor de ark toen deze onder gejuich werd overgebracht (2 Sam 6, 15-16); dit lijkt op Johannes die opsprong in Elisabeths schoot bij de klank van Maria’s stem en Elisabeth riep met luide stem. (Lc 1, 41-42).
Dit boek is een voorbeeld van eisegese (inlegkunde), het tegendeel van exegese (tekstuitleg). Brant Pitre zegt de joodse wortels van Maria te willen onthullen, maar is in feite vooral op zoek naar teksten in de Schrift en traditie om rooms-katholieken om hun Mariaverering en Mariologie te helpen verantwoorden, zoals die in de loop der eeuwen is ontstaan.
Typologie is een van de mogelijke leeswijzen, waarbij verhalen uit het Oude Testament worden beschouwd als voorafbeeldingen van die in het Nieuwe Testament. Gebeurtenissen uit het Oude Testament worden aangeduid als ‘type’ of ‘prototype’, en staan per definitie in de schaduw van het nieuwtestamentische ‘antitype’. Ik weet dat er ook andere leeswijzen mogelijk zijn, die het gesprek van katholieken met de andere kerken en de joodse traditie waarschijnlijk verder brengen. Pitre schrijft vooral een betoog ( als het waar is dat…., dan moet”). Hij wil alsmaar bewijzen. Daarmee laat hij geen ruimte voor andersdenkenden, “wat hedendaagse commentatoren er ook over mogen denken” (blz. 100).
Het gesprek eindigt zeker wanneer profetieën beschouwd moeten worden als een soort bij voorbaat genomen foto’s van toekomstige gebeurtenissen. Er wordt in onze tijd niet voor niets aandacht gevraagd voor de doorgaande lijn tussen het Oude en Nieuwe Testament. Maar daar heeft de auteur helaas geen oog voor. Daarom is deze bijdrage in mijn ogen beslist een stap terug.
Boekgegevens
Jezus en de Joodse wortels van Maria. Op zoek naar de Moeder van de Messias, Jade 22, Uitg. De Boog, Amsterdam, 2021, 232 blz. € 15,75
Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch
